Prvi put u istoriji savremene Srbije, 19. aprila 2018, otvorena je izložba pod nazivom ”Istorija policije u Srbiji”.
Temelji Ministarstva unutrašnjih poslova obnovljene Srbije postavljeni su tokom Prvog ustanka, između 1804. i 1813. godine. Senat je 30. decembra 1807. godine usvojio prvu šemu organizacije ”redovne i stalne policije” u Beogradu: ”policajnu vlast” činili su ”policajmajstor”, neophodan broj ”liktora”, pisari i panduri. Ovako ustrojena policija zaživela je već prvih dana 1808. godine. Ovi prestonički uniformisani čuvari javne bezbednosti predstavljali su preteču savremene policije.
Na Skupštini koja je održana od 20. do 23. januara 1811, Sinod je preformiran u ”Praviteljstvujušči Sovjet Srbski” koji su činili ”popečitelji” novoustrojenih ministarstava. Za ”popečitelja vnutreni dela”, odnosno, ministra unutrašnjih poslova, predložen je Jakov Nenadović, kome je Karađorđe Petrović, 30. januara, uputio odgovajuću diplomu. Od tog trenutka počinje istorija Ministarstva unutrašnjih poslova sa policijom kao službom javne uprave zaduženom za čuvanje javnog reda i poretka.
Tokom više od dva veka svog postojanja, Ministarstvo i policija su prošli kroz niz organizacionih promena i u svemu su delili sudbinu obnovljene Srbije. Pri tome, ne treba zaboraviti činjenicu da je u Srbiji, sve do sticanja nezavisnosti, Ministarstvo unutrašnjih dela imalo važnu ulogu: nakon priznanja autonomije, 1830, ono je bilo zaduženo za staranje o javnom redu, ličnoj i imovinskoj sigurnosti, zdravlju, javnom moralu, sirotinji, trgovini, zanatima, merama za javnu upotrebu, poštama, šumama, podizanju i održavanju humanih ustanova. Kako Srbija u to vreme nije imala pravo na vojsku, čak su i oružane snage, kao svojevrsna mimikrija, bile u nadležnosti Ministarstva unutrašnjih dela sve do 1862, kada je konačno oformljeno i Ministarstvo vojno.
Bez obzira na značaj ove ustanove u razvoju moderne Srbije, sve do danas nije postojao muzej koji bi čuvao uspomenu na tradicije i razvoj Ministarstva i policije u Srbiji. Pri tome, važno je napomenuti da većina zemalja sveta ima ovakve muzeje još od ustanovljenja sličnih institucija izvršne vlasti. Konačno, na inicijativu Ministra Unutrašnjih poslova, prvi put u istoriji savremene Srbije, 19. aprila 2018, otvorena je izložba pod nazivom ”Istorija policije u Srbiji” sa tendencijom da preraste u stalni muzej.
Da ova tema budi interesovanje građana potvrđuje i podatak da je samo tokom jednog dana kroz postavku prošlo više od 1300 posetilaca svih uzrasta, računajući i veliki broj stranaca.
U izložbenom prostoru na Andrićevom vencu br. 2 posetioci mogu pratiti razvoj organizacije, uniformi, naoružanja, oznaka i tehničkih sredstava od 19. veka do danas.
Uniforme i oѕnake iz 19 veka, koje, na žalost, nisu sačuvane, prikazane su akvarelima profesora Čedomira Vasića i likovnom rekonstrukcijom Uroša Bogdanovića. Posebna pažnja je posvećena školstvu, koje u okvirima Ministarstva počinje od prvih kurseva 1880 godine, preko stalnog kursa iz 1897, osnivanja žandarmerijske škole u Sremskoj Kamenici 1920, Državne škole za policijske službenike u Zemunu iz 1921, do savremene Kriminalističko-Policijske Akademije, ustanovljene 1993, odnosno, 2006. godine. Ništa manje nije značajan ni razvoj kriminalističke tehnike i njenog usavršavanja još od 19 veka. Naši kadrovi su školovani u najprestižnijim inostranim ustanovama; primera radi, Dušan Alimpić je još 1900. godine u Bukureštu izučio Bertijonov sistem a Aleksandar Andonović je pohađao nastavu kod čuvenog dr Arčibalda Rajsa pri Institutu za policijske nauke i kriminalistiku u Lozani. Većini ljudi je upravo dr Arčibald Rajs poznat kao stručnjak koji je najviše doprineo na iznošenju istine u svetu o zločinima neprijateljskih trupa nad zarobljenicima i civilnim stanovništvom tokom Prvog svetskog rata. No, ovde je prikazan neprocenjiv značaj dr Rajsa, koji je ostao da živi u Srbiji, na formiranju i modernizaciji Tehničke policije kod nas. Na izložbi su po prvi put prikazana prva sredstva i način rada naših forenzičara, što je posebno interesantno za mlađe posetioce koji prate američke serije na ovu temu. Na izložbi se mogu videti uređaji od kraja 19 veka pa do skorijih vremena, kao što su komparativni mikroskopi, stare kamere i ostala sredstva. Ništa manje nisu interesantna ni prva sredstva veze koja je koristila javna bezbednost.
Osim edukativnog, izložba ima i pomalo sentimentalan značaj; tu su izloženi prvi milicijski ”fića”, ali i originalna uniforma verovatno najslavnijeg saobraćajca, legendarnog Jovana Bulja, koji je svojim elegantnim načinom regulisanja saobraćaja izazvao senzaciju i u gradovima poput Londona i Rima.
Posetioci imaju uvid i u razvoj Žandarmerije – kako one iz perioda od 1860 do 1941, tako i novoformirane, nastale kao zamena za dotadašnje Posebne jedinicie policije, 28. juna 2001. Srpska žandarmerija se prvi put proslavila tokom sukoba na Čukur-česmi, 15. juna 1862, kada su u sukobu sa Turcima pali Sima Nešić-terdžuman, Đorđe Jovanović, žandarmerijski potporučnik Ilija Prokić, podnarednik Petar Nikolić i šest redova. Sahranjeni su na Tašmajdanskom groblju i, izuzimajući Prokića, nikada nisu dobili zasluženo obeležje. Beogradski odred žandarmerije je 7. oktobra 1915. godine sačinjavao i glavninu snaga kojima je major Gavrilović održao legendarni govor i poveo ih u juriš. Tokom izgradnje podvožnjaka u ulici Tadeuša Košćuškog 1931. godine, pronađena je pločica sa službenim brojem 251 – jedini materijalni ostatak žandarma koji su žrtvovali živote za čast Beograda.
Posebno za mlađe posetioce je zanimljiv i segment posvećen Specijalnoj antiterorističkoj jedinici. Treba imati u vidu da smo i u borbi protiv terorizma prednjačili. Vrhovni komandant oružanih snaga je, naime, još 1972, neposredno nakon operacije ”Raduša” (Feniks) i masakra na olimpijadi u Minhenu, izdao naređenje o formiranju specijalnih antidiverzantskih i antiterorističkih jedinica. Koreni ovih snaga postavljeni su prvo u vojsci ali i u operativno-poternim grupama u sklopu Sekretarijata unutrašnjih poslova. U Beogradu je 18. decemrba 1978 formirana Jedinica za antiteroristička dejstva koja je 30. juna 1992 reorganizovana u Komandu specijalnih antiterorističkih jedinica. Popularni SAJ spada među najbolje jedinice ovog tipa u svetu a posetioci imaju priliku da vide njihove uniforme, opremu i deo naoružanja.
Konačno, napomenimo da naša policija spada u osnivače današnjeg Interpola. Multilaterarna međunarodna saradnja datira još od 1846, nizom kongresa vezanih za reforme zatvorskog sistema. Ovaj problem je 1898. proširen i na međunarodnu saradnju po pitanju antianarahističke borbe. Tako je od 24. novembra do 21. decembra 1898. u Rimu organizovan kongres vezan za antianarhističku borbu, kojem su prisustvovali i predstavnici Kraljevine Srbije. Međutim, inicijativa za stvaranje međunarodne policijske organizacije vezuje se za
Prvi kongres međunarodne sudske policije, održan u Monaku 1914. godine, a na kojem su pečat dale inicijative dr Arčibalda Rajsa. Arčibald Rajs je bio i idejni tvorac Međunarodne komisije kriminalističke policije MKKP, formirane u Beču od 3. do 7. septembra 1923. godine na Međunarodnom policijskom kongresu. U radu kongresa učestvovalo je 138 delegata iz 20 zemalja, uključujući i delegate Kraljevine SHS. Delegirajući jednog od svojih najsposobnijih policajaca, Vladetu Miličevića, naša država se među prvima uključila u rad međunarodne policije. U Briselu je 1946. održano XV zasedanje MKKP, kojem su prisustvovali i delegati nove Jugoslavije. Na XXV zasedanju Generalne skupštine MKKP, 1956. u Beču, Međunarodna komisija je transformisana u Međunarodnu organizaciju kriminalističke policije – INTERPOL. To, praktično, znači da je Srbija od samog osnivanja bila punopravni član ove međunarodne organizacije.
Konačno, treba reći da je izložba pripremljena u kratkom roku, sopstvenim snagama, prvenstveno zahvaljujući eksponatima iz privatnih kolekcija i predmetima sačuvanim u okviru samog MUP. Priređivači su, pri tom, imali punu podršku samog Ministarstva, ali i nesebičnu pomoć arhiva i muzeja iz Beograda i unutrašnjosti.
