Kada su Amerikanci krajem 2011. godine u vazdušnom prostoru Irana izvodili tajnu operaciju izviđanja bespilotnim “stelt” letjelicama “Lockheed Martin RQ-170 Sentinel”, nisu ni slutili da će ovaj tehnološki vrlo napredni dron otkazati poslušnost, promijeniti stranu i okrenuti se protiv njih.
Naime, 4. decembra 2011. godine američki mediji su prvi put objavili da je jedan dron “RQ-170 Sentinel” izgubljen iznad teritorije Irana. Malo zatim, iranski mediji potvrdiće ovu vijest i potkrijepiti je snimcima na kojima se jasno vidjela izgubljena američka letjelica u začuđujuće očuvanom, skoro netaknutom stanju.
Nonšalantno objašnjenje novog vlasnika ove šest miliona dolara vrijedne i do tada “nevidljive” igračke prenerazilo je i ponizilo Amerikance – u zvaničnom saopštenju Iran jasno navodi da je letjelicu zarobila jedinica za elektronsko ratovanje te da se ona sada nalazi u njegovom posjedu.
Bespilotnu letjelicu RQ-170 Sentinel razvila je poznata američka firma Lockheed Martin sa osnovnim taktičko-tehničkim zahtjevom da služi za otkrivanje i prikupljanje obavještajnih podataka (“Sentinel” je nenaoružan za razliku od “Predatora“). Dron neodoljivo podsjeća na umanjeni strateški bombarder B-2 sa kojim uostalom dijeli dizajn “letećeg krila” ali i “stealth” tehnologiju smanjene radarske uočljivosti.
U operativnoj upotrebi Američkog ratnog vazduhoplovstva RQ-170 Sentinel nalazi se od 2007. godine. Letjelice su od uvođenja raspoređene u Avganistanu a za svoje operacije koristi ih prvenstveno CIA (Centralna obavještajna agencija). Smatra se da su upravo visokosofisticirani dronovi RQ-170, u operativnom djelovanju iznad Pakistana i Irana, bili od velike koristi prilikom operacije lociranja i hvatanja Osame Bin Ladena.
Za vrijeme NATO kampanja u Avganistanu i Iraku američke letjelice različitih vrsta i tipova danonoćno su nadlijetale skoro nebranjeni iranski vazdušni prostor. Iran je zbog toga, ali i zbog američkih prijetnji vazdušnom intervencijom, bio prinuđen da uloži velika sredstva u modernizaciju svojih PVO snaga. Rezultat te modernizacije ubrzo će pokazati da je nužda majka invencije.
Šta se u stvari dogodilo?
Pokazalo se da najsofisticiraniji dron na svijetu može biti lako oboren, poput “nevidljivog” F117A koji je završio na oranici u selu Buđanovci. Ali, pokazalo se još nešto – “RQ-170 Sentinel” može biti otet u vazduhu pa čak i precizno naveden da bez greške sleti na iranski aerodrom!
Više američkih izvora potvrdiće da je dron RQ-170 početkom decembra 2011. godine bio u operaciji izviđanja iranskog nuklearnog reaktora. Prema istim izvorima, iranski operatori iz jedinice za elektronsko ratovanje hakovali su složeni računarski sistem letjelice. Izgleda da su iranski oficiri nekako zbunili kompjuter drona, prekinuli njegovu vezu sa matičnom bazom, opskrbili ga lažnim GPS podacima i naveli da sleti sa minimalnim oštećenjima. Nagađalo se da bi ključ uspjeha ove operacije mogao biti ruski sistem za elektronsko ometanje avionskih radara “1L222 Avtobaza”. Kako bilo, činjenica da je Iranska revolucionarna garda prikazala skoro neoštećen “Sentinel”, govori da je on daljinski naveden da sleti.
Inkriminisani dron RQ-170 bio je treća po redu letjelica “stealth” tehnologije izgubljena u borbenim dejstvima ako imamo na umu nedavnu potvrdu da su ukupno dva “nevidljiva” F117A aviona onesposobljena iznad SR Jugoslavije 1999. godine (jedan oboren a drugi teško oštećen).
Posljedice
Olupina “nevidljivog” bombardera F117A, koji je jugoslovenska PVO oborila u ataru sela Buđanovci 1999. godine, prešla je u ruke Rusije ali za proučavanje ove tehnologije trebalo je dosta vremena. Međutim, posljedice “krađe” drona RQ-170 bile su daleko veće – mnogo naprednija i modernija letjelica neoštećena je 2011. završila u rukama Irana. Bivši američki potpredsjednik i ministar odbrane Dik Čejni kritikovao je administraciju Baraka Obame i predlagao bombardovanje kako bi se spriječilo da Iran iskoristi tako dragocjenu tehnologiju.
Iransko raspolaganje američkim dronom RQ-170 Sentinel već ima dalekosežne posljedice ako imamo u vidu tradicionalno dobre odnose i vojno-tehničku saradnju Irana sa Sjevernom Korejom i Kinom. Raspolaganje naprednom američkom tehnologijom omogućava razvoj bespilotnih letjelica ali i protivmjera odnosno PVO sistema za ometanje i neutralisanje. To prvenstveno znači da bi Sjeverna Koreja, pored naprednih dronova, mogla razviti specijalizovane PVO rakete za obaranje “stelt” letjelica. Uvođenje u operativnu upotrebu novog sjevernokorejskog PVO sistema velikog dometa KN-06, razvijenog za borbu na velikim visinama sa američkim avionima (od kojih mnogi koriste “stelt” tehnologiju), govori u prilog tome.
Ni pet godina od incidenta u Iranu nije prošlo a Kina je predstavila novu verziju usavršenog borbenog drona koji neodoljivo podsjeća na američki RQ-170 Sentinel.
Iran je sa svoje strane pažljivo proučavao zarobljenu američku bespilotnu letjelicu, kopirao je i usavršavao. Tako su nastali iranski dronovi Shahed 171 i Saegheh a na osnovu njih i čitava serija bespilotnih letjelica naprednih “stelt” karakteristika (vjerovatno uz pomoć partnerskih zemalja).
Incident sa Izraelom
Nakon što je Iran pojačao vojno prisustvo u Siriji i započeo operacije izviđanja dronovima u izraelskom vazdušnom prostoru dogodio se novi incident. Naime, izraelska PVO oborila je jedan iranski izviđački dron, direktnu kopiju američkog RQ-170 Sentinel. Povodom ovog incidenta oglasio se bivši šef izaelskog Mosada i potvrdio da se radi o vjernoj replici američke letjelice – do u najsitniji detalj. Posebno je interesantno da je iranski dron vješto izbjegao više izraelskih pokušaja da ga raketnim baterijama američkog sistema “Patriot” obore sa zemlje. Na kraju je jedva neutralisan topovskom vatrom iz jurišnog helikoptera i to iz neposredne blizine.
Budućnost
Najnoviji iranski dronovi Shahed 181 i Shahed 191 sposobni su da nose precizna vođena ubojna sredstva i izvode operacije van teritorije Irana.
Za pretpostaviti je da budućnost razvoja iranske “stelt” tehnologije, bespilotnih letjelica i PVO sistema donosi različite nivoe opasnosti po SAD, njene saveznike i klijentelu. Posebno zabrinjava činjenica da je Iran prilikom razvoja modernih raketnih PVO sistema Bavar-373 i Khordad 15 imao priliku da ih na svom tlu testira i prilagodi za borbu protiv RQ-170 “stelt” tehnologije, koja je operativna u SAD. Isto to, sasvim je sigurno, čine Kina, Sjeverna Koreja i Rusija.
