Spomenik ruske slave od Soluna do Beograda

U Komitet za izgradnju spomenika ušli su potpredsednik Beogradske opštine Dobroslav Bogdanović i pukovnici Skorodumov i Tasovac, a kamen-temeljac položen je 19. jula 1934. godine

Na beogradskom Novom groblju 1936. godine je otkriven prvi spomenik caru Nikolaju II i ruskim vojnicima izginulim tokom Velikog rata – Spomenik ruske slave. Memorijal je prvenstveno bio posvećen ruskim vojnicima poginulim na teritoriji Srbije od 1914. do 1915, kao i vojnicima Druge specijalne pešadijske divizije generala Diterihsa, palim na Solunskom frontu.

Jedan od glavnih inicijatora izgradnje Spomen-kosturnice ruske slave bio je pukovnik Lajb-gardijskog Pavlovskog puka Mihail Skorodumov. No, ideja o podizanju monumenta imala je i političku pozadinu; rodila se u jeku borbi između različitih frakcija radi preuzimanja vodeće uloge u ruskom izbegličkom pokretu.

U Kraljevini SHS aktivno je delovalo nekoliko ruskih izbegličkih vojnih organizacija. U cilju jačanja međusobnih veza i centralizacije njihovog delovanja, 1921. je formiran Savet objedinjenih oficirskih udruženja. Pri tome, glavnokomandujući ruske Bele armije, general Vrangel, 1923. godine je zabranio oficirskim organizacijama svako političko angažovanje.

Vrangel je Rusku armiju 1. septembra 1924. transformisao u organizaciju Ruski opštevojni savez (ROVS). Zvanično je zastupala doktrinu „neprejudiciranja”, odnosno, smatrala je da „državno uređenje Rusije treba rešavati tek nakon rušenja sovjetske vlasti”, što je dovelo do razlaza sa monarhistima-legitimistima. Sukob je eskalirao nakon što je veliki knez Kiril prihvatio titulu imperatora.

Među monarhistima-legitimistma u Jugoslaviji rodila se ideja da se, umesto „neaktivnog ROVS-a”, formira vojna organizacija koja bi predstavljala kadrove „obnovljene ruske armije”. Tako je 16. septembra 1923. organizovan Savez oficira – učesnika Velikog rata, iz koga je 30. aprila 1924, nastao Korpus oficira Imperatorske armije i flote” (KIAF), poznat i kao „Rusko narodno opolčenije” (RNO). Da bi se članstvo omasovilo, u redove KIAF primani su i podoficiri i vojnici, vojni činovnici, medicinske sestre, te dobrovoljci koji nisu prošli vojnu obuku.

Pukovnik Skorodumov je 29. marta 1934. dobio saglasnost mesnih vlasti na pravilnik RNO, čime je organizacija započela sa zvaničnim radom; kancelarija je otvorena u Zrinjskoj br. 18, u stanu Skorodumskog. Osnivanje politizovanog RNO još više je produbilo sukob sa Vrangelovim ROVS-om. Da bi se idejni konflikt prevazišao, Skorodumov je pokrenuo inicijativu za prenos ostataka ruskih vojnika poginulih na Solunskom frontu i izgradnju spomen-kosturnice. Ideja se zasnivala na tome da se ruske izbeglice ujedine oko odavanja počasti pokojnom imperatoru Nikolaju II i milionima ruskih vojnika palih u Velikom ratu.

Tako je Skorodumov, uz Nikolu M. Bogdanovića, 8. jula 1934. pokrenuo kampanju za podizanje Spomenika slave. Zahvaljujući blagoslovima srpskog patrijarha Varnave i duhovnog lidera Ruskog zarubežja, mitropolita Antonija Hrapovickog, u sklopu RNO je iste godine osnovan  Upravni odbor za izgradnju spomen-kosturnice ruskih vojnika poginulih i streljanih na teritoriji bivše Austrougarske – danas Jugoslavije, kao i vojnika poginulih tokom odbrane srpske prestonice. Rešenjem Beogradske opštine od 13. aprila 1934, Udruženju je besplatno ustupljeno zemljište na ruskom delu Novog groblja. Udruženje je imalo obavezu da o svom trošku izradi projekat, podigne kosturnicu i u nju položi posmrtne ostatke ruskih vojnika.

Odbor je planirao da novac za izgradnju spomenika obezbedi putem dobrovoljnih priloga i donacija. Radi privlačenja darodavaca, 8. jula 1934. obznanjeno je da će ime svakoga ko priloži više od 500 dinara, biti urezano na posebnom kamenom bloku ugrađenom u spomenik. Svetovne i crkvene vlasti Kraljevine Jugoslavije odboru su izdale i zvaničnu dozvolu za prikupljanje priloga, tako da je Skorodumov u Poštanskoj štedionici otvorio zaseban račun.

Radi ostvarenja zamisli, iste godine formiran je i Komitet za izgradnju spomenika, u koji su, između ostalih, ušli potpredsednik Beogradske opštine Dobroslav Bogdanović, kao i pukovnici Skorodumov i Tasovac. Komitet je za autora spomen-kosturnice odabrao poznatog ruskog arhitektu Romana Verhovskog, dok je tehnički deo poverio inženjeru Opštine grada Beograda Vladimiru Mikiću. Na radovima, koji su započeti 14. jula 1934, angažovani su nezaposleni članovi RNO.

Kamen-temeljac za spomen-kosturnicu položen je 19. jula 1934. godine. Svečanom činu prisustvovale su eminentne zvanice iz redova vlasti, diplomatskog kora, crkve i ruske emigracije. Po okončanju oficijelnog dela ceremonije, predstavnik kralja Aleksandra I – kapetan Nikola Pavlić članovima Saveta je uručio novčani prilog od 5.000 dinara.