SOVJETI U VIJETNAMU

Počeci. Ratuj lokalno, deluj globalno

Kako je izgledao proleterski internacionalizam na delu kada je reč o najvećem lokalnom ratu u istoriji? Na Dalekom istoku, bogatom svim onim što je priroda podarila čoveku (osim mira), decenijama je tekla borba između Sovjeta i Zapada. Posle Drugog sv. rata ona je eskalirala i već u Koreji došlo je do manje-više otvorene konfrontacije. Vijetnam je bio logičan nastavak. 

Veze Vijetnamaca i Sovjeta bile su ideološke i geopolitičke prirode, ali vredi zabeležiti i detalj da su u odbrani Moskve 1941. godine učestvovali i vijetnamski dobrovoljci. U malom broju, ali ih je bilo. Nepoznati broj etničkih Vijetnamaca služio je na Dalekom istoku u specijalnim jedinicama NKVD. Ubrzo posle završetka rata Staljin je pomogao Ho Ši Minu u borbi protiv francuskih ekspedicionih snaga, pa je na teritoriji Vijetnama od 26. oktobra 1946. do 13. januara 1947. godine postojala sovjetska vojna misija.

Postoje i izveštaji o učešću pripadnika sovjetskih oružanih snaga u Prvom indokineskom ratu. U periodu od 1957. do 1961. godine specijalisti Pogranične vojske KGB SSSR obučavali su Vijetnamce koji su živeli duž granice. Taj zadatak bio je poveren N. F. Karacupi (Карацупа, Никита Фёдорович), pukovniku roda pograničnih snaga, heroju SSSR po kome je jedna od vijetnamskih karaula dobila ime. 

Nije bilo mnogo specijalista iz SSSR u Vijetnamu početkom šezdesetih godina. Godine 1960. na molbu vijetnamske vlade, komandant VTA (Военно-транспортная авиация), maršal avijacije N.S. Skripko poslao je grupu sovjetskih pilota kako bi obučila vijetnamske pilote i omogućila formiranje vazdušnog transporta.

Tada se već na teritoriji Laosa i Vijetnama stalno baziraju eskadrile transportnih aviona ”Li-2” i ”Il-14” koji su obavljali borbene zadatke prevoza ratnog materijala i žive sile. Godine 1961. na taj zadatak detaširane su posade 319. samostalnog helikopterskog puka ”Vladimir Ilič Lenjin”. Kasnije, 1964. godine, u Vijetnamu se našao i 339. transportni vazduhoplovni puk. U tom periodu već su bili angažovani i piloti 11. samostalne armije PVO. 

Pružavši pomoć Laosu u periodu od 1960. do 1963. godine, posade VTA SSSR obavile su više od 1.900 borbenih letova s naletom od 4.270 sati. Prevezle su 7.460 ljudi i 1.000 tona tereta, uključujući  i dostave padobranom koje su vršene s vijetnamskih aerodroma. Tada se dogodio i prvi ratni gubitak SSSR – 17. februara 1961. godine prilikom ispunjavanja zadatka poginuo je vojni specijalista, stariji poručnik A. N. Solomin. 

Posle 1965. godine situacija se naglo menja. Dotle su u Vijetnamu delovali samo delovi ”zelenih beretki” iz sastava Snaga posebne namene Armije SAD. Međutim, kada su počela masovnija i sve veća angažovanja Amerikanaca, ni ruski kontingent nije mogao da ispuni sve zahteve. U aprilu 1965. godine u Moskvu je doletela partijsko-državna delegacija koju je predvodio Le Zuan (Lê Duẩn), kasnije generalni sekretar KP Vijetnama. Na molbu za pružanje vojne pomoći, šestog jula 1965. godine Savet ministara SSSR doneo je uredbu ”№ 525—200” na osnovu koje je bila osnovana ”Grupa sovjetskih ratnih specijalista” (SVS). U saglasnosti s međuvladinim sporazumom, 16. aprila 1965. godine u Hanoj je stigla prva grupa. Tog dana su, preko Kine, stigli i raketaši (njih 200) iz Bakinskog okruga PVO, zajedno s tehnikom.  

Nije sve lako išlo u početku jer su odnosi Vijetnama, Kine i SSSR bili veoma složeni i različiti. To se jasno pokazalo i tokom posete delegacije Radničke partije Vijetnama u februaru 1964. godine. U samoj Moskvi oni su se susreli i sa delegacijom Nacionalnog oslobodilačkog pokreta Juga. Brojne zahteve i jedne i druge delegacije Sovjeti su dočekali veoma suzdržano; posle Karipske krize Hruščov se priklonio liniji poboljšanja odnosa s Vašingtonom i nije želeo direktan sukob.

Međutim, 1964. godine Nikita Sergejevič se iznenada ”razboleo”, smenjuje ga Brežnjev i tada dolazi do izvesnog zaokreta. Početkom 1965. godine u Vijetnam stiže partijska i državna delegacija koju je predvodio premijer Kosigin. Ova poseta rezultirala je odmah potpisivanjem bilateralnih sporazuma i stvaranjem neopodnih uslova za sveobuhvatnu pomoć DRV u odbijanju vazdušne agresije SAD, ali su i postavljene osnove za mnogo širu ekonomsku i vojno-tehničku saradnju.

Ubrzo potom u Vijetnam počinje da pristiže velika količina materijalne pomoći i oružja, posebno za potrebe PVO. Deo vojne pomoći iznosio je 60% u odnosu na ekonomsku. Već 1968. godine ta pomoć je iznosila 542 miliona rubalja, od čega  je veći deo (361 milion rubalja) bio bespovratan. Ni Sovjeti ni Vijetnamci nisu gubili vreme, već se odmah pristupilo obuci i sistematskom školovanju Vijetnamaca u sovjetskim vojnim školama.

U to doba u Vijetnam je prebačena velika količina najnovijeg naoružanja, pre svega zenitno-raketni kompleksi ”SA-75 Dvina”, lovci ”MiG-17” i ”MiG-21”, lovci – bombarderi ”Su-17”, kao i bombarderi ”Il-28”. Pored toga, Vijetnamci su dobili i aparate transportne avijacije ”Il-14” i ”Li-2”. Redovno je dostavljana cevna artiljerija, radari, tehnika veze, itd. Za tu svrhu Sovjeti su koristili tada najmodernije transportne avione ”An-12” i ”An-22”. Najveći obim isporuka dostignut je posle 1971.godine kada je vlada Severnog Vijetnama donela odluku da krene u oslobađanje Južnog Vijetnama. U toj operaciji učestvovalo je 14 divizija i nekoliko samostalnih pukova. Osnovu naoružanja predstavljali su sovjetski modeli od kojih su neki delimično pravljeni po licenci u kineskim fabrikama. To je već bila moćna armada koja je imala tenkove ”T-34” i ”T-54” sa infracrvenim, noćnim nišanima, ali i teška artiljerijska oruđa kalibra 130 mm. Iz SSSR su stigli čak i mali borbeni čamci, itd. 

Kakav je bio status angažovanih lica? Svi sovjetski građani koji su poslati kao pomoć Demokratskoj Republici Vijetnamu ( Đoàn cố vấn quân sự Liên Xô tại Việt Nam), službeno su vođeni kao ”Группа советских военных специалистов в Демократической Республике Вьетнам” (grupa sovjetskih vojnih specijalista u Demokratskoj Republici Vijetnam). Oni su predstavljali združenu formaciju OS SSSR poslatu u DRV po pozivu vlade i lično Ho Ši Mina, da bi pružili vojnu i inžinjerijsko-tehničku pomoć Vijetnamskoj narodnoj armiji i Nacionalnom frontu oslobođenja Južnog Vijetnama. 

Prema podacima Glavne operativne uprave GŠ OS SSSR od jula 1965. do decembra 1974. godine u Vijetnam je u svojstvu specijalista poslato 6.359 generala i oficira, kao i više od četiri i po hiljade podoficira i vojnika ročnog sastava. 

Među sovjetskim oficirima bilo je mnogo frontovskih komandira (posebno u rodu PVO) koji su imali ogromno iskustvo iz perioda Drugog sv. rata. Ovom kontingentu priključio se i neznatan broj pomoćnih snaga iz drugih država – Bugarske, Čehoslovačke i Kube. S obzirom na veliki broj angažovanih lica i situacija u kojima su se nalazili, gubici su bili neočekivano mali – od osam do šesnaest poginulih. Po svedočenju pukovnika bebednosti I. N. Morozova, bilo je i nekoliko desetina ranjenih, kao i značajan broj onih koji su bili pogođeni kontuzionim traumama i postvijetnamskim sindromom. Neobično zvuči činjenica da je u posleratnom periodu, od 1975. do 2002. godine, najviše u ratnom vazduhoplovstvu, poginulo 44 sovjetska specijalista. Njihova imena uklesana su na ploči memorijalnog kompleksa u Kamrani.

Nisu se Sovjeti zaletali s pomoći, niti su se odmah odazvali. Čekao se dobar povod. Njega su pružile SAD kada su počele da koriste hemijsko oružje, napalm i termobarične bombe, hebricide i defolijante. Od avgusta 1964. godine SAD su počele vazdušni rat. Za vreme te operacije obavljeno je više od dva miliona letova, od čega su preko pola miliona bile borbene operacije. Pomoć SSSR i drugih država značajno je omela Amerikance da zagospodare vazduhom, nanevši im nezapaćene gubitke, čime ćemo se baviti u sledećem tekstu. 

Prvi put je u Vijetnamu demonstriran i meteorološki rat. Amerikanci su izazivali poplavne kiše sipanjem olovo-jodida i srebra u slojeve oblaka. To nije samo ometalo kretanje trupa, već i otežavalo život lokalnom stanovništvu, uništavalo useve, hranu, stočni fond i vodu. Fitooksidanti su zahvatili oko 43% ukupne obradive površine Južnog Vijetnama i oko 44% šumskih površina. Sve ove supstance bile su otrovne i kancerogene za ljude i toplokrvne životinje. Štete su bile takve, da je posle burne reakcije svetske javnosti Generalna skupšina OUN 10. decembra 1976. godine usvojila Koncenciju o zabrani vojne ili bilo koje druge neprijateljske upotrebe sredstava za uticaj na prirodnu sredinu”.

Bombardovanje Vijetnama, s izuzetkom 1972. godine, bilo je strateške prirode. Posebno se izdvaja operacija ”Rolling Thunder” u septembru 1967. godine kada su posebnom žestinom snage USAF udarile po infrastrukturi pozadine – fabrikama, lukama, elektranama, skladištima, mostovima, komunikacijama. Cinično zvuči činjenica da su se američki piloti žalili kako im je zabranjeno da bombarduju sovjetske brodove iz kojih su istovarivani raketni PVO sistemi. Gotovo cela teritorija Severnog Vijetnama bila je zahvaćena ratom, pa pojam klasične pozadine praktično i nije postojao.

Posle povlačenja Amerikanaca, tokom godina Hladnog rata, sovjetski specijalisti osiguravali su strateške vojne i političke interese SSSR u Jugoistočnoj Aziji. Iz Vijetnamskih luka su s lakoćom kontrolisali pomorske komunikacije prateći kretanja američkog brodovlja u vodama Južnokineskog i Filipinskog mora, ali i u Indijskom okeanu i zapadnom delu Tihog okeana. Jasno je bilo da su u ovom ratu najveći dobitnici bili Sovjeti, mada se to na prvi pogled ne bi reklo. Neverovatni rezultati koji su postignuti dejstvom PVO Vijetnama, kao i ukupan rezultat rata predstavljali su tada ogromnu afirmaciju sovjetskog oružja i ohrabrenje za njihove potencijalne simpatizere i saveznike.