Još od svog nastanka krajem pedesetih godina prošlog vijeka, američka jurišna puška vojne oznake M16 ili AR15 (u firmi Armalajt je puška prvobitno razvijena, a oznaka AR15 danas uobičajeno označava civilnu verziju) uprkos brojnim varijacijama nije pretrpjela radikalnije izmjene, a njen za ono vrijeme futuristički, eklektički i modularni dizajn aktuelan je i danas.
Ta puška predstavlja možda najmodularniju platformu u svijetu pušaka sa, čini se, beskonačnim brojem mogućnosti kombinovanja različitih i brojnih elemenata i sklopova – cijevi u raznim kalibrima, optičkih i opto-elektronskih nišanskih uređaja, dodatne opreme itd. Veliki broj lovaca iz više razloga preferira da lovi pojedinim vrstama vojničkih pušaka od kojih su neke, manje ili više uspješno, fabrički ili u kućnoj radinosti redizajnirane i modifikovane u lovačko oružje tojest civilne varijante vojničkih pušaka. Kao što je poznato, takav slučaj je i sa puškom AR15 koja je prihvaćena od sportskih strijelaca i lovaca, a proizvodi se u raznim varijantama od strane brojnih proizvođača širom svijeta.
Međutim, njen ljuti ruski rival AK47, premda ni približno modularan kao AR15, kroz duži niz godina i od strane više proizvođača, uspješno je, zahvaljujući svojoj konstrukciji, modifikovan u oružje tipično lovačkog stila – uklanjanjem vojničkog pistoljskog rukohvata i montiranjem tradicionalnog lovačkog kundaka. Primjer takvih modifikacija su finski lovački poluautomatski karabini sistema Valmet M88 (poznata “Petra”), ruski lovački karabini Saiga i Molot Vepr, a posebno srpska lovačka modifikacija puške M77 – Zastava LKP-96A.
Dok je kod klasičnog AK47 sistema to relativno lako izvesti, puška AR15 zbog specifičnih konstrukcionih rješenja ima ograničenja i prepreke koje se nameću pred onoga ko želi da od vojničkog napravi oruzje tradicionalno lovačko-sportskog izgleda.
Sportska puška SCR (puška sportske konfiguracije) američke firme FightLite Industries uvedena je prije nekoliko godina kao apsolutni novitet i predstavlja prvo uspješno “demilitarizovanje” puške AR15 tojest njeno “oblačenje” u civilno ruho, a samim tim prvi ozbiljan korak ka približavanju ovog preciznog mehanizma široj sportskoj i lovačkoj upotrebi.
Prvo istorija
Kako bi što bolje opisali sistem sportske puške FightLite SCR moramo se malo vratiti u istoriju, tačnije u vrijeme kada je konstruisana njena planetarno poznata vojnička rođaka. AR15 (M16) djelo je talentovanog, futuristički inspirisanog američkog dizajnera oružja i balističara Judžina “Džina” Stonera, čovjeka koji je, kako se to danas popularno kaže, “razmišljao izvan kutije”.
Rad na ovom oružju započet je ranih 1950-ih godina prošlog vijeka u ArmaLajtu (ogranku velike firme Ferčajld Endžin end Erplejn Korporejšn) i to po specifikacijama jednog naročitog projekta američke vojske. Suština toga projekta ogledala se između ostalog u potrazi za što idealnijim rješenjem moderne lake, kompaktne i modularne vojničke jurišne puške velike vatrene moći sa što je moguće boljom kontrolom pri rafalnoj paljbi i većom vjerovatnoćom pogađanja.
Stoner je sa svojim saradnicima pošao od toga da na oružju koje je bilo u začetku primijeni svoje lične patente, prilagodi pojedina već provjerena i dokazana rješenja te da sve zajedno, uz korišćenje najmodernijih lakih materijala oblikuje u ultramoderno oružje.
Kao polazne osnove Stoner je uzeo ingenioznu njemačku padobransku automatsku pušku pravolinijske konfiguracije FG42 i cilindrični sklop nosača zatvarača sa pušaka “Džonson” M1941 koji je rekonstruisao i na poseban (patentom zaštićen) način prilagodio direktnoj pozajmici barutnih gasova uz pomoć gasne cjevčice pozajmljene sa švedske puške Karl Gustav m/42. Rezultat toga istraživanja i eksperimentisanja na čitavom nizu prototipa je puška AR10 u NATO kalibru 7,62x51mm.
Talentovani Stoner je u svom naumu uspio – radilo se o skladnom i laganom miksu sa do tada nevidjenim karakteristikama i sve je bilo podređeno što boljoj kontroli paljbe i ergonomiji.
Pušku AR10 karakterisala je specijalna arhitektura, kod koje su cijev i kundak u jednoj liniji (takozvani strajt-lajn dizajn koji zahtijeva visoko uzdignute nišane) a što je radikalno doprinijelo eliminaciji odskočnog ugla i njegovog štetnog uticaja na rasipanje pogodaka pri rafalnoj vatri.
U cilindričnoj unutrašnjosti kundaka Stoner je smjestio sistem povratnog mehanizma sa oprugom i naročitim odbojnikom. Upravo taj konstrukcioni detalj, razvijen specijalno za vojničko oružje selektivne vatre, dugo je predstavljao komplikaciju i prepreku pri redizajniranju ove puške u klasičan sportsko-lovački poluautomatski karabin sa tradicionalnim lovačkim kundakom (što će biti riješeno na Ares SCR).
AR10 ipak nije slavno prošla na vojnom konkursu jer je u pitanju bio još nedovršen prototip. Uskoro će Stoner opet imati priliku da učestvuje na vojnom konkursu ali ovoga puta dizajn svoje AR10 je usavršio i prilagodio tada novoj i uhodavanoj municiji .223 Remington (na čijem razvoju je i sam radio). Tako je nastala AR15 za čiju je proizvodnju Armalajt patentna prava prodao firmi Kolt i koju američka vojska poslije mnogo testiranja i eksprimentisanja korak po korak uvodi u službenu upotrebu pod oznakom M16 početkom 1969. godine.
Uprkos različitim problemima koji su izašli na vidjelo pri upotrebi u grubim terenskim uslovima rata u Vijetnamu, od njenog se usavršavanja nije odustajalo a najbolji dokaz da je riječ o konstrukciji velikog potencijala jeste činjenica da predmetno oružje u modernizovanoj i poboljšanoj formi i danas predstavlja osnovnu službenu pušku svoje matične države dok je bezbrojni lovci i strijelci koriste širom svijeta.
Šta je to zapravo Stonerov sistem direktne gasne pozajmice?
Glavna karakteristika Stonerovog patentiranog sistema gasne pozajmice i odloženog otvaranja zatvarača, za razliku od švedskog sistema Ljungman ili francuskog MAS-49 kod kojih gasovi udaraju u čelo nosača i tako pokreću ciklus odbravljivanja, ogleda se u cilindričnom nosaču zatvarača sa naročitim cjevastim ispustom-uvodnikom barutnih gasova sa gornje prednje strane. Nosač zatvarača kod ovog specifičnog sistema ima ulogu gasnog cilindra i komore gasne pozajmice a sam rotacioni zatvarač ima ulogu gasnog klipa ali sa potpuno drugačijim zadatkom. Nosač i zatvarač nalaze se u jednoj liniji.
Kada zrno pri aktiviranju metka krećući se kroz dušu cijevi prođe otvor za pozajmicu barutnih gasova koji je izbušen u zoni postolja prednjeg nišana, ekspandirajući gasovi ulaze u gasnu cjevčicu smještenu iznad cijevi. Gasovi su potom sprovedeni do sanduka gdje ulaze u sklop nosača zatvarača kroz gasni uvodnik sa gornje strane nosača. Zatvarač je svojim bradavicama čvrsto zabravljen za cijev u momentu kada barutni gasovi ulaze u komoru gasne pozajmice. Tu komoru u unutrašnjosti nosača formiraju zajedno nosač i zatvarač. Pritisak barutnih gasova pokreće nosač unazad ali u istom momentu potiskuje i zatvarač prema naprijed uz pomoć gasnih prstenova (slično karikama na klipu automobilskog motora) čime se na kratko odlaže njegovo otvaranje dok pritisak u cijevi na opadne na bezbjedan nivo. Pošto se prekida dotok gasova jer gasni ispust više nije u kontaktu sa zadnjim krajem gasne cjevčice a pritisak u cijevi opada, barutni gasovi koji su ostali zarobljeni u unutrašnjosti nosača pružaju dovoljno energije da započne proces odbravljivanja i rotacije zatvarača (uz pomoć jedne osovine i odgovarajućeg kanala na tijelu nosača). Preostali barutni gasovi se evakuišu kroz specijalne izbušene otvore-ventile smještene sa desne strane i to kroz otvor za izbacivanje čaura.
Na koji način je FightLite SCR prilagođen?
Puška je originalno začeta 2003. godine a njen dizajn veže se za ime Džefrija Heringa. Iako nastala prvenstveno iz potrebe da se prilagodi zakonima o oružju u pojedinim američkim saveznim državama koji civilima zabranjuju posjedovanje poluautomatskog oružja sa pištoljskim vojnim rukohvatom, FightLite SCR predstavlja prvi pravi pomak AR15 ka svijetu poluatomatskih sportskih karabina.
Na pušci FightLite SCR prilagođavanje klasičnom lovačkom kundaku izvedeno je na jednostavan i elegantan način. Izmjene su pretrpjeli nosač zatvarača, povratni mehanizam i donji sklop usadnika. Sistem koji je primijenjen podsjeća na zatvarače sa većine poluautomatskih sačmarica ili recimo na sistem puške FN FAL.
Nosač zatvarača prepolovljen je, tojest skraćen sa zadnje strane, a pridodat mu je jedan rep i to tako što je uzglobljen putem osovine. Taj rep pri kretanju zatvarača osciluje i zalazi koso u kanal unutar kundaka. Kanal prolazi kroz vrat kundaka i u njemu je smještena povratna opruga. Dakle, donji sklop usadnika u sebi i dalje integriše povratnu oprugu ali je nova konstrukcija obezbijedila klasičan oblik kundaka za razliku od prijašnjeg tipičnog AR15 kundaka pozicinoniranog u jednoj ravni sa cijevi i sandukom.
Zatvarač i nosač su dakle i dalje u istoj ravni, sistem je i dalje čistokrvna AR15 direktna pozajmica.
Firma nudi kompletnu konfiguraciju karabina ili samo sklop donjeg usadnika i modifikovani nosač sa zatvaračem a na korisnicima je da kombinuju te elemente sa razlicitim varijantama gornjeg sklopa usadnika. Zadržana je standardna ručica zatvarača oblika slova „T“ koja je zasebna cjelina i miruje pri otvaranju vatre.
Gornji i donji sklop sanduka povezani su na uobičajen način uz pomoć dvije čivije. Kočnica je na donjem novom sklopu promijenjena i izvedena je u formi “kros bolt” dugmeta, smještena je na zadnjem dijelu spoja branika obarače i donjeg sklopa snaduka a lako se angažuje kažiprstom.
Pozicija obarača pomaknuta je unazad prema vratu kundaka (za razliku od standardne AR15 lokacije obarača) a branik je dizajnerski promišljeno riješen – forma branika obarača na prednjem dijelu fino je izvedena čime je postignuta skladnost linija i estetski dopadljivo uklapanje sa zadnjim zidom otvora uvodnika okvira.
Gornji sklop fabrički je izrađen u “flat top” verziji što znači da ima integralnu šinu za montiranje optičkih i opto-elektronskih nišanskih uređaja. Standardni poklopac otvora za izbacivanje čaura susreće se na pojedinim primjercima. Zadržač zatvarača nudi se kao opcija, predstavlja zaseban sklop i lako se demontira. Pozicija dugmeta-utvrđivača okvira je zadržana.
Kundak se izrađuje od plastične mase, drveta i drvenog laminata. Osnovni model kundaka najsličniji je onom koji proizvodi firma Magpul za poznatu “pamp ekšn” sačmaru Remington 870 a nudi se u tri forme: standarni sportski, kraća verzija prvog i tradicionalni lovački kundak u “Monte Karlo” stilu.
Firma nudi sistem u tri kalibra: 223/5.56mm, 7.62x39mm i u sve popularnijem američkom kalibru .300BLK. Puška se fabrički iporučuje sa okvirom kapaciteta 5 metaka što je na lovačkim poluautomatskim karabinima standard. Fabrički se puška isporučuje bez “forvard asista”, tojest bez poluge namijenjene dodatnom osiguranju bravljenja zatvarača (mada je i to jedna od opcija).
FightLite SCR se na neki način vratila svom prvobitnom korijenu – autora ovog članka ta puška najviše podsjeća na Stonerovu pušku sa klasičnim kundakom iz 1956. godine (oružje sa patentnog lista za Stonerov sistem pozajmice barutnih gasova).
Kao zaključak može se reći da FightLite SCR predstavlja revolucionarnu modifikaciju AR15 sistema ne samo zbog prilagođavanja zakonskim propisima (ovu pušku naime mogu bez problema posjedovati civili u svih 50 američkih saveznih država) već, na prvom mjestu, zbog činjenice da se radi o sjajno promišljenom i upotrebljivom lakom sportsko-lovačkom karabinu, dostojnom konkurentu Rugera Mini 14.
Treba takođe primijetiti da nije bio ni najmanje lak dizajnerski zadatak modifikovati AR15 u novom stilu, pa se u saglasju s tim FightLite SCR slobodno može definisati kao skladna i esteski vrlo dopadljiva puška koja će se svidjeti mnogim strijelcima, čak i onima koji preziru svaku vrstu “rodbinskih veza” sa njenom opasnom vojničkom rođakom.
Piše: Draško Dragosavljević
