Srpska puška FN SCAR-L

Nastavak tradicije duge skoro čitav vek

Još u aprilu 2017. godine, Ministarstvo odbrane je izašlo sa informacijom da će pripadnici Vojske Srbije, u okviru projekta ‘’1500’’, uskoro biti opremljeni najsavremenijim automatskim puškama belgijske proizvodnje, FN SCAR. No isporuka oružja je kasnila skoro godinu dana iz objektivnih razloga: ono je naručeno u matičnoj firmi, belgijskom ”Fabrique Nationale” iz Hestala (za američku vojsku oružje se proizvodi u fabrici  ‘’FN Manufacturing, LLC’’ u Kolumbiji, Južna Karolina).

Nakon sklapanja ugovora, naime, usledila su čak tri štrajka sindikata radnika u “FN’’, potom su usledili problemi sa izvoznom dozvolom između vlade Valonije (Région wallonne, kome pripada i Herstal) i centralne vlade. Tako je novo oružje ušlo u novi, naprednji program ”1500+”, koji je promovisan još 9. novembra 2017. godine. Konačno, 740 jurišnih pušaka 5,56mm FN SCAR-L je stiglo u zemlju i javnosti je prvi put prezentovao pomoćnik ministra odbrane Dr. Nenad Miloradović, 6. maja 2018. godine. Važno je napomenuti da je oružje  nabavljeno samo za specijalne namene a ne ”za naoružanje Vojske Srbije”, kako su izveštavali neki mediji. Kako ćemo videti, puška SCAR je upravo i razvijena samo za specifične namene. Kada govorimo o kvalitetu puške u domaćim okvirima, treba znati da prilikom testiranja u bataljonu vojne policije specijalne namene ”Kobre”, kod oružja nije zabeležen ni jedan zastoj nakon 14.000 ispaljenih metaka. Ako uzmemo u obzir proizvođača, ovo i nije tako fascinantno.

”Fabrik Nasional” ima vekovnu tradiciju i vrhunski međunarodni ugled. Više kao zanimljivost, treba navesti da je nabavka pušaka SCAR u suštini nastavak tradicije duge 96 godina: još 1922. u Herstalu su prema domaćim zahtevima naručeni prvi jugoslovenski službeni pištolji M10/22 a prema ugovorima od 14. jula 1924. i  16. februara 1926, ”FN” nam je prodao licencu za proizodnju puške mauzer M1924 i u Kragujevcu izgradio fabriku koja je bila verna kopija fabrike u Herstalu kraj Liježa.

Vojska Srbije je kupila puške FN SCAR-L u kalibru 5,56mm sa cevima za borbu na bliskim rastojanjima (Close Quarters Combat, CQC) i ‘’standard’’ (Standard, STD). O ovim varijantama nekoliko reči sledi kasnije.

Razvoj familije SCAR za SAD

U člancima o domaćem oružju 7.62/6.5mm Grendel M17 i ruskom snajperu SVČ, već je pisano o tome koliko su iskustva iz Iraka i Afganistana unela promene u taktičkom i tehničkom odnosu prema streljačkom oružju. Dok je Irak obilovao borbama na kratkim distancama (SQB), Afganistan je pokazao da se vatrena dejstva i dalje odvijaju i na distancama do 1000 metara. Ove činjenice su unele dileme oko izbora kako samog oružja, tako i municije.

Kao odogovor na zabrinutost američkih specijalnih snaga, iskazanu tokom borbenih akcija po pitanju pouzdanosti, preciznosti i ergonomije postojeće platforme streljačkog oružja, u Mornaričkom razvojnom centru (Naval Surface Warfare Center) Krejn (Crane, Indiana) započeto je ispitivanje mogućih potencijalnih poboljšanja. U godinama koje su usledile, američka vlada je sprovela ‘’analizu alternativa’’ (Analysis of Alternatives, AoA), odnosno, analizu da li su moguća poboljšanja i nadogradnja na postojećoj platformi M4 (M16) ili je neophodno pristupiti razradi potpuno novog oružja. Kao krajnji zaključak iskristalisalo se da je neophodan razvoj novog, pouzdanijeg i adaptibilnijeg individualnog streljačkog oružja.

Krajem 2003. godine odobreni su ‘’Objedinjeni operativni zahtevi’’ (Joint Operational Requirements Document) za novu borbenu pušku. U duhu ovih zaključaka, Komanda za specijalne operacije (US SOCOM) je u januaru 2004. raspisala konkurs za  novu ‘’borbenu jurišnu pušku za snage namenjene specijalnim operacijama’’ (Special Operations Forces Combat Assault Rifle, SCAR), razvijenu oko dva različita kalibra, ali sa visokim stepenom kompatibilnosti odnosno razmenljivosti sklopova (modularni princip) i identičnom ergonomijom. U julu iste godine devet prozvođača je ponudilo 12 različitih rešenja za tri nova sistema oružja.

Belgijski zavod  ‘’Fabrique Nationale’’ (FN) iz Herstala kraj Liježa je svoje oružje razradio uz konsultacije i sugestije sa korisnicima oružja, znači, borcima koji su iznosili svoja iskustva i predloge. Oružje je razvijeno u dve osnovne varijante: ‘’lakoj’’ (light, ‘’SCAR-L’’) pod američkom oznakom Mk-16, za metak 5,56x45mm NATO,  i ‘’teškoj’’ (heavy, ‘’SCAR-H’’), pod američkom oznakom Mk-17, za municiju 7,62x54mmNATO. Obe varijante izgrađene su u verzijama za borbu u bliskoj borbi (Close Quarters Combat, CQC), ‘’standard (Standard, STD) i sa dugom cevi (Long Barrel, LB). Konstrukcija FN SCAR je prošla sve ‘’GO / NO-GO’’ kriterijume i dobila jednoglasnu pozitivnu ocenu Komisije za izbor oružja, sastavljene od viših oficira specijalnih snaga (SOF). Pri tome, Komisija je posebno ocenjivala svaku komponentu oružja posebno.  U novembru iste, 2003. godine, ‘’FN’’ je dobio ugovor za izradu pušaka FN SCAR u kalibrima 5.56mm i 7.62mm sa modulom usavršenog podvesnog bacača granata kalibra 40mm (40mm Enhanced Grenade Launcher Modul, EGLM, poznatih i kao FN40GL ili, prema američkoj nomenklaturi,  Mk13 EGLM).

Testiranja razvojnog modela na izdržljivost, preciznost i pouzdanost sprovođena su od avgusta 2005. do januara 2006. godine od strane komisije sastavljene od dizajnera i inženjera proizvođača i krajnjih korisnika (taktičkih nosilaca) iz različitih rodova, službi i specijalnih jedinica američke vojske. U obzir su uzete i ocene četiri korisnika prototipova u borbenim uslovima i njihove primedbe su integrisane u konačnu konstrukciju FN SCAR. 

Tradicionalno konzervativna kopnena vojska sa nepoverenjem je gledala na novo oružje. U julu 2007, odlučila je da sprovede interno uporedno ispitivanje standardnog karabina M4, FN SCAR i nemačkih jurišnih pušaka Heckler & Koch HK 416 i HK XN8. Iz 10 primerka od svakog modela, u ekstremno zagađenim uslovima, ispaljeno je po 6000 hitaca. Tokom testa, SCAR je imao 226 zastoja. Prema oceni komisije, FN SCAR je zauzeo drugo mesto, iza XM8 sa 127 zastoja. Karabin M4 imao je 882 zastoja a HK416 – 233 zastoja. Amerikanci nisu imali objašnjenje za veliki broj zastoja kod karabina M4. Naime, na testovima sprovedenim nešto ranije, 2006 i u proleće 2007. na vojnom poligonu Aberdin Pruv Graund (Aberdeen Proving Ground), Aberdin, Merilend (testirani samo karabin M4 i jurišna puška M16),  karabin M4, sa redovnim čišćenjem i podmazivanjem, imao je samo 307 zastoja! No, pod istim uslovima održavanja, na takmičenju u julu iste, 2007, imao je skoro trostruki broj zastoja!

U avgustu 2007. godine započeta su operativna ispitivanja i evaluacija od strane različitih jedinica američke armije, uključujući vojne rendžere (U.S. Army Rangers), specijalnu operativnu  komandu Marinskog korpusa (U.S. Marine Corps Special Operations Command), mornaričke SEAL timove (U.S. Navy SEALS) i specijane snage (U.S. Army Special Forces). Ispitivanja su sprovođena u različitim geografskim i klimatskim uslovima i okruženjima (zimski, planinski, uslovi), uključujući džungle ali i urbane sredine. 

Kapetan Barry Crawford- 21st Special Tactics Squadron u Afghanistanu sa SCAR-L (Mk 16). Kraford je odlikovan Vazduhoplovnim krstom Izvor: AP Photo/USAF

Završno ispitivanje okončano je u septembru 2008. godine, a FN SCAR sa EGLM bacačem je proglašena za ‘’operativno efikasni / operativno pogodan i održiv sistem’’ (OE/OS). Bez obzira na to, belgijski SCAR je od strane kopnene vojske prošao još jednu proveru; prezentovan je širokom krugu eksperata 13. novembra 2008, povodom vojne manifestacije poznate kao ‘’Dan Industrije’’ (Industry Day). Osnovni cilj promocije je bio da se svi relevantni činioci upoznaju sa konstrukcijom pre nego što se donese odluka da li će belgijsko rešenje zameniti domaći karabin M4.

Porizvodnja u SAD

Iste godine, prozvodnja za američku vojsku preseljena je u fabriku  ‘’FN Manufacturing, LLC’’ u Kolumbiji, Južna Karolina (Columbia, South Carolina), a isporuka operativnim jedinicama i specijalnim snagama započeta je u aprilu 2009. godine. Tokom leta iste godine 600 pušaka SCAR prvi su primili pripadnici 75. rendžerskog puka kopnene vojske (75th Ranger Regiment, Army Rengers), taktičke jedinice u sastavu armijske (vazdušno-desantne) komande za specijalne operacije (USASOC, Army Special Operations Command, Airborne).

U aprilu 2010, nakon  uspešnih testova u realnim borbenim situacijama, FN SCAR (Mk-16, Mk-17 i EGLM Mk-13) su, u duhu američke vojne procedure iz 1997 i 2009 godine, dobili sertifikat ‘’Majlston C’’ (Milestone C, saglasnost za narednu fazu, odnosno, početak izrade). Shodno tome, u avgustu iste godine započeta je serijska proizvodnja Mk-16 (SCAR-L), Mk-17 (SCAR-H) i Mk-13 (podvesni bacač FN40GL).

Prema prvobitnim planovima, Mk-16 (SCAR-L) je trebalo da zameni karabin M4A1 (sa poluautomatskim i automatskim dejstvom) i Mk-18 SQBR (karabin M4A1 sa modulom-sandukom za borbu na malim rastojanjima, Close Quarter Battle Receiver, CQBR), a Mk-17 (SCAR-H)  – zastarele snajpere  7.62 mm, M14 i 7.62mm Knight’s Armament Company SR-25 Mk 11. Isto tako, bila je predviđena i nabavka snajpera za podršku, Mk-20 Mod 0 SSR (Sniper Support Rifle, FN SCAR SSR), zasnovanog na SCAR-H.

No, Komanda za specijalne operacije  (SOCOM) je 25. juna 2010. otkazala narudžbinu Mk-16, pravdajući se ograničenim finansijskim sredstvima i  odsustvom bitno boljih performansi u odnosu na druge puške u kalibru 5,56mm. Odlučeno je da se sve Mk-16 povuku iz naoružanja do 2013. godine a da se umesto njih  i dalje nabaljaju Mk-17 i snjaperske varijante Mk-20. Do tog trenutka, SOCOM je već primio  850  pušaka Mk-16 i 750 komada Mk-17. Da bi ujednačili kalibar, specijalci su naručili konverzione jedinice pomoću kojih bi Mk-16 adaptirali u Mk-17 (7,62mm SCAR-H).

Krajem oktobra 2010. SOCOM je odobrio punu proizvodnju snajpera Mk-20 Mod 0 SSR, sa početkom uvođenja u naoružanje od sredine maja 2011. godine. No, Mornarički razvojni centar ‘’Krejn’’ je  9. decembra 2011. godine podneo zahtev za nabavku Mk-17 Mod 0 (SCAR-H), M- 20 Mod 0 (SSR), Mk-13 Mod 0 (40mm EGLM), ali i Mk-16 Mod 0 (SCAR-L), u količini koja je garantovala održavanje zaliha. 

Puška Mk-16 uspešno je prošla borbene testove i danas se uglavnom koristi od strane američkih mornaričkih snaga za specijalne operacije, a jedna od dve ili obe varijante se nalaze u naoružanju više od 20 zemalja sveta.

Opis puške SCAR-L

Automatika jurišne puške FN SCAR-L bazirana je na principu pozajmnice barutnih gasova sa sistemom kratkog trzaja klipa i bravljenju rotiranjem zatvarača. Osnovni delovi su kundak, modularni dvodelni sanduk, nosač zatvarača sa zatvaračem, modul za zapinjanje i okidanje sa pištoljskim rukohvatom i usadnikom okvira i okvir STANAG (NATO Standardization Agreement) M16. Gornji deo sanduka (upper receiver), izrađen je od aluminijumske legure i objedinjava cev, nosač zatvarača sa zatvaračem i gasni klip. Čelična cev je izrađena hladnim kovanjem,  iznutra je tvrdo hromirana (CHF), a na prednjem kraju ima skrivač plamena. Zadnji kraj cevi rešen je tako da omogućava njenu zamenu u poljskim uslovima za 5 minuta. Tako se oružje za kratko vreme, prema taktičkim potrebama, može pretvoriti u STD ili SQC varijantu.

Donji deo sanduka (lower receiver), od polimera, blok-mehanizam grupu za zapinjanje i okidanje, šuplji pištoljski rukohvat ‘’Magpul’’ i usadnik okvira. Komande su preuzete sa platform AR-15; regulator paljbe i dugme utvrđivača okvira su obostrani. Na levoj strani sanduka nalazi se utvrđivač zatvarača koji omogućava vraćanje zatvaračke grupe u prednji položaj; kao i kod platforme AR-15, naime, zatvarač po ispaljivanju poslednjeg metka ostaje u zadnjem položaju tako da se, nakon ubacivanja novog okvira u uvodnik, pritiskom na dugme zatvarač oslobađa i vraća u prednji položaj. Otvor za izbacivanje čaura je sa desne strane i ima deflektor koji sprečava ispucanu čauru da povredi lice strelca. Ručica za zapinjanje je sa leve strane (kao kod SVČ, radi lakšeg zapinjanja u ležećem položaju), ali se, prema potrebi i sklonostima korisnika, može prebaciti i na desnu. Blok za zapinjanje i okidanje se može usavršiti ugradnjom  Geissele Super SCAR obrače sa dva stepena. Povlačenje u prvoj fazi zahteva silu od 1,1 kg a u drugoj – 600 grama (ukupna sila okidanja 1,8 kg).

Polimerni kundak, postavljen u osi cevi, podesiv je kako na šest dužina tako i po visini, obrazina se može postaviti u dve pozicije, preklopiv je u desnu stranu (oružje pogodnije za CQC, preklopljeni kundak ne ometa pristup svim komandama) a na kraju ima gumeni reljefni amortizer trzanja. Na gornjoj i donjoj strani sanduka postavljene su Pikatini šine  (Picatinny rail  MIL-STD-1913 rail, STANAG 2324) sa usecima širine 5.23 i dubine 3mm (osno rastojanje 10mm). Prema potrebi, šine se mogu montirati i na bočnim stranama, što omogućava montažu široke lepeze taktičke opreme poput neuveličavajućih holografskih ili ‘’red dot’’ nišana kao i uvečiičavajućih optičkih nišana (najčešće u kombinaciji sa STD I LB cevima), taktička lapma I laserski obeleživač cilja. 

Na donjoj šini se po potrebi postavlja dodatna prednja ručica tipa SVG-1, koja omogućava bolju kontrolu oružja u CQC i podvesni bacač 40mm FN40GL-L. Prema potrebi, radi udobnijeg prihvata oružja, postoje i ergonomske obloge podkundaka koje štite šaku strelca bez rukavica od oštrih ivica šina.

Kako je FN oružje projketovao u vreme akcija u Afganistanu i Iraku, prve varijante I serije su uglavnom pustinjskoj kamuflažnoj boji (peska, Desert TAN). No, fabrika isto oružje prodaje i u mat crnoj I Flat Dark Earth (FDE) boji.