Slaveći izdržljivost i domišljatost vojnika u zarobljeništvu, filmovi o ratnim zarobljenicima čine kinematografiju neodoljivom.
U posleratnim godinama, filmovi o ratnim zarobljenicima postali su gotovo žanr za sebe, ali gledati filmove poput The Colditz Story (1955) ili The Great Escape (1963), bez obzira na trenutke terora i tragedije, predstavljalo je poseban užitak. Večiti Hudini izazovi, kako se izvući neprijatelju iz šaka, često zasnovani na istinitim pričama o bekstvu, genijalnosti i naizgled nesalomljivom duhu zatočenih vojnika, filmovi o ratnim zarobljenicima ostaju posebni u svom ‘pod-žanru’.
Televizijski užasi iz rata u Vijetnamu učinili su dotadašnje jednostavne priče o vojnom herojstvu prilično naivne, tako da tek filmovi poput The Deer Hunter (1977) i Apocalypse Now (1979) na kvalitetan način prikazuju šta rat, zatočeništvo i maltretiranje radi ljudskom duhu. Pogledajte naš izbor 11 filmova o ratnim zarobljenicima:
La Grande Illusion (1937)
Ako je išta odvajalo umetnički temperament reditelja Žana Renoara od njegovog oca slikara, Pjera-Ogista, to su bila njegova iskustva kao avijatičara u Prvom svetskom ratu, koja su mu dala mnogo politizovanije oko za lepotu nego što je otac impresionista ikada imao.
Pred kraj svoje izvanredne serije filmova 1930-ih, La Grande Illusion je značajan pacifistički film o dvojici francuskih vazduhoplovaca: poručniku iz radničke klase (Žan Gaben) i aristokratskom kapetanu (Pjer Frene), koji su zarobljeni od strane Nemaca i odvedeni u zatvor kojim je upravljao kapetan fon Raufenštajn (Erih fon Štrohajm). Rani primer filma o ratnim zarobljenicima, Renoarovo remek-delo koristi zatvor kao osnovu u kojoj otkriva srodne duše između muškaraca iste klase, bez obzira na nacionalnost – pri čemu francuski kapetan nalazi više zajedničkog jezika nemcima nego sa svojim saborcima. Renoar se vratio temi ratnih zarobljenika i u filmu Le CAPORAL ÉPINGLÉ 1962. godine.
Stalag 17 (1953)
Bili Vajlder je bio među mnogim emigrantskim režiserima rodom iz Austrije ili Nemačke iz kojih su pobegli u Holivud tokom uspona nacističke partije u Evropi. Iako najpoznatiji po svojim komedijama (Some like it hot , 1959; The Apartment, 1960) i mračnim melodramama (Double Indemnity, 1944; Sunset Blvd., 1950), napravio je i nekoliko ekskurzija u ratne filmove.
Prvo je na red došao Five Graves to Cairo (1943), smešten usred Romelove severnoafričke kampanje, a zatim, 1953 godine, možda najbolji film o ratnim zarobljenicima zlatnog doba Holivuda: Stalag 17. Radnja je smeštena u zatvorskom logoru Luftwaffea 1944 godine. Ceo film pogledajte na YT linku iznad.
A Man Escaped (1956)
Kritičar Dejvid Tomson je istakao da naslov klasika Roberta Bresona iz 1956. ‘Čovek je pobegao’ odaje kraj. U ovim vremenima gde ne možete izbeći spoilere, koji nas sve nerviraju, Bresonov film je manje triler a više koncentrisana studija ljudske duše u zatočeništvu.
Zasnovan na memoarima Andrea Devignia, francuskog borca otpora koji je zarobljen i zatvoren u Fort Montluc u Lionu tokom Drugog svetskog rata, film čija je drama ispričana u masi malih detalja – izraza lica, objekata koji poprimaju važan značaj u oskudnoj ćeliji, zvuci van vidokruga koji nam (i našem protagonisti) govore toliko o prostoru iza ova četiri gola zida.
The Bridge on the River Kwai (1957)
Najbolji film Dejvida Lina. Dobitnik 7 Oskara. Film je kulminacija serije britanskih drama o ratnim zarobljenicima iz 1950-ih, pomerajući ovaj ‘podžanr’ iz crno-belog u Full HD.
Zasnovan na romanu Pjera Bula (Planeta majmuna), to je priča o engleskom pukovniku Nikolsonu (Alek Ginis, koji je dobio Oskara za najboljeg glumca), zatočenom u zarobljeničkom logoru na Tajlandu, koji je primoran da nadgleda izgradili most od strane njegovih japanskih otmičara, samo da bi on postao opasno uhvaćen u sopstvenom ponosu u projektu. Četiri godine nakon što je igrao sumnjivog zatvorenika u Stalagu 17, Vilijam Holden igra američkog begunca kome je naređeno da se vrati u logor i predvodi misiju dizanja mosta u vazduh. Film je na mnogo načina vrhunac britanske tradicije ukočenih gornjih usana, dok scena u kojoj je Nikolson kažnjen čarolijom bez hrane i vode u gvozdenoj kutiji pod nadimkom „pećnica“ predviđa okrutnosti rata prikazane u filmovima o ratnim zarobljenicima poput Lovac na jelene i srećan Božić g. Lorens (1982).
Captured (1959)
“This film is RESTRICTED” pojavljuje se u najavnoj špici doku-drame “Captured” iz 1959. Proizveden za britansku vojsku kako bi pomogao da se što bolje pripreme i razumeju za metode ispitivanja i prinude kojima vojnici mogu biti izloženi kao ratni zarobljenici u Koreji. Drama Džona Kriša bila je obavijena velom tajne i emitovana samo u prisustvu visokih zvaničnika.
Ono što čini ovaj film potpuno suprotnim od ratnih filmovima koji su se komercijalno prikazivali u bioskopima tokom 1950-ih je to što se nije razmišljalo o osetljivoj civilnoj publici.
The Great Escape (1963)
Kao i The Bridge on the River Kwai, 172-minutni The Great Escape ima čuvenu melodiju za zvižduk, pomažući da nikad ne zaboravimo o ovom epu o stvarnom bekstvu iz logora Stalag Luft III tokom Drugog svetskog rata.
Režiser Džon Sterdžes je tri godine ranije snimio Sedmoricu veličanstvenih, tako da je znao ponešto i o uzbudljivim avanturističkim filmovima, a njegov ulazak u kanon ratnih zarobljenika predstavlja oličenje akcionog filma o ratu kroz zabavu. Tri tunela za bekstvo su nazvani Tom, Dik i Hari, a glumačke legende koje gledamo u ovom filmu su Džejms Garner, Donald Pleens, Ričard Atenboro, Džejms Koburn, Čarls Bronson i Stiv Mekvin. Mekvin igra kapetana Hiltsa, zatvorenika čije ga nepoštovanje prema nemačkim autoritetima više puta dovodi u samicu, zbog čega je dobio nadimak „The Cooler King“. Najpoznatija akrobacija u filmu (Hilts preleće svojim motociklom preko ogromne ograde od bodljikave žice kako bi izbegao ponovno zarobljavanje) je scena kojom se definiše Mekvinov brend grubog, mačo heroja.
The Round-up (1966)
Kada razmišljamo o filmovima o ratnim zarobljenicima, prvo nam padne napamet Drugi svetski rat ili Vijetnam, na Stiva Mekvina koji se igra svojom bejzbol lopticom u Velikom bekstvu ili Žana Gabena dok vodi hor „Marseljeze“ prkoseći Hunu u La Grande Illusion. Film Mikloša Jančoa iz 1966. The Round-up je nešto sasvim drugačije.
Radnja se odvija u pustoj mađarskoj ravnici sredinom 19. veka, gde je postavljen logor u kome bi se pritvorili osumnjičeni sledbenici Lajoša Košuta (vodio neuspešnu revoluciju protiv Habzburškog carstva). Pod budnim pogledom Jancoovih snimaka lavirinta praćenja , koji uokviruju radnju u stalno promenljivim geometrijskim obrascima, grupa zatvorenika je podvrgnuta raznim trikovima i tehnikama mučenja kako bi se uništio identitet ozloglašenog gerilca i njegove bande. Veoma hvaljen na svom prvom izdanju, The Round-up je postavio Jancsoa kao prepoznatljivog u svetskoj kinematografiji, njegovi filmovi su definisani manje likom ili pričom, a više oblikom, prostorom i pokretom.
The Deer Hunter (1977)
Relativno mali deo filma Lovac na jelene Majkla Cimina smešten je u zatvorski logor, ali te uznemirujuće scene obeležavaju sve što potom sledi. Za gledaoce koji drugi put gledaju, takođe pečat ostavlja i veličanstvena uvodna scena na venčanju u rudarskom gradu u Pensilvaniji, gde prijatelji iz detinjstva Majk (Robert De Niro), Nik (Kristofer Voken) i Stiven (Džon Sevidž) provode poslednju noć pre služenja vojnog roka.
U brutalnom narativnom pomaku, elegična raskoš svadbene sekvence ustupa mesto scenama iz logora za ratne zarobljenike na obali reke, gde su tri prijatelja držana u bambusovim kavezima a potom primorana da igraju ruski rulet od strane njihovih sadističkih otmičara iz Vijetkonga. Holivud je uvek bio spor po pitanju kontroverzne teme rata u Vijetnamu, ali je Lovcu na jelene dao 5 Oskara, uključujući i nagradu za najbolji film.
Merry Christmas Mr. Lawrence (1983)
U ovom filmu vidimo višestruke fizičke i psihičke borbe. Odličan prikaz razlika između Istoka i Zapada ali i dva pogleda na službu u vojsci (patriotski i pragmatični). Autor filma je Nagisa Oshima, poznat i po ostvarenju “U carstvu čula” (1976). Radi se ukratko o ljubavnoj vezi između biznismena i gejše sa tragičnim krajem pa kad uzmemo to u obzir vidimo očiglednu fascinaciju reditelja odnosima između vlasti i žrtava.
Tokom Drugog svetskog rata, britanski vojnik Džek Selijers (Dejvid Bouvi) biva zarobljen od strane japanskih snaga i držan u zarobljeničkom logoru od strane časnog kapetana Janoi (Rjuiči Sakamoto). Janoi i grubi narednik Hara (Takeši) postaju zainteresovani Džekovim otvorenim prkosom pred njihovim zastarelim idejama o kukavičluku i sramoti. U međuvremenu, potpukovnik Džon Lorens (Tom Konti), pokušava da pronađe zajednički jezik između britanskih i japanskih ideologija.
Empire of the Sun (1987)
Bilo da se Indijana Džons bori protiv nacista ili se ponovo vrši invazija na Normandiju radi Spasavanja redova Rajana (1998), Stiven Spilberg se često vraćao temi Drugog svetskog rata. Ne samo sa Šindlerovom listom (1993), najboljim holivudskim prikazom nacističkih užasa i jednim od najboljih filmova svih vremena, već i 1987 godine sa filmom Empire of the Sun.
Na osnovu memoara J.G. Balard-a, Spilbergov film ‘Imperija sunca’ priča priču o mladom britanskom dečaku, Džimu Grejemu (Kristijan Bejl), koji gubi kontakt sa roditeljima tokom japanske okupacije Šangaja, a kasnije i završava zatočen u logoru. Dete sa privilegijama, koje je odraslo u ogromnoj vili u engleskom stilu u predgrađu Šangaja, Džimov život je lišen svakog luksuza i postaje primoran je da nauči kako da preživi. U jednoj napetoj sekvenci, Džim stiče poštovanje svojih kolega zatvorenika, uključujući američkog brodskog stjuarda Bejsija (Džon Malkovič), pokušavajući da se iskrade preko žice, a da ga japanski čuvari ne primete.
Rescue Dawn (2006)
Dve decenije nakon što je postao zvezda kao dečji protagonista filma Empire of the Sun, Kristijan Bejl se ponovo našao u zatvoru iza neprijateljskih linija u drami o preživljavanju u Vijetnamu Vernera Hercoga ‘Spasilačka zora’. Radnja filma se zasniva na životu američkog pilota nemačkog porekla Ditera Denglera, koji je oboren u Laosu tokom tajne misije u ranim fazama rata u Vijetnamu i držan u zatočeništvu u džungli.
Fizička i psihička šteta nanesena zatvorenicima tokom njihovog boravka u logoru je potresno dokumentovana, ali i eventualno bekstvo niz reku kroz džunglu (pomalo kao u Agirea, Gnev Božji, 1972) dovoljno je uzbudljivo kao i neposredno da bi film dospeo na našu listu.