Uvreženo mišljenje su da žene u oružanim sukobima služile isključivo kao medicinske sestre, pobija činjenica da su tokom Drugog svetskog rata obavljale dužnosti obaveštajaca, snajperista, vojnih pilota….
Na obe zaraćene strane žene su od 1939. do 1945. Bile bliže borbenim linijama neko ikada ranije. Sovjetski Savez je mobilizovao u Crvenu armiju oko 800.000 pripadnica ”slabijeg pola” a više od polovine ovog broja služilo je u jedinicama na prvim linijama frontova. Britanci su uključili veliki broj žena u vitalne protivvazdušne jedinice. Čak je i nacistička Nemačka, u poodmakloj fazi rata, sa opadanjem ekonomskih potencijala, sledila primer protivnika.
Od četiri velike sile u sukobu, samo su se Sjedinjene Američke Države oduprle trendu slanja žena u borbu. I pored toga, hiljade Amerikanki se pridružilo ratnim naporima na različite načine, menjajući tradicionalni stav nacije o rodnim ulogama i sposobnostima i hrabrosti žena.
Sovjetski Savez
Sovjetske žene su služile kao izviđači, tenkisti, snajperisti i pripadnici protivvazdušne odbrane i partizanskih jedinica. Najzapaženije dužnosti, koje su od nekih stvorile zvezde i heroje nacije, bile su piloti i snajperisti.
U jesen 1941. godine, kada su nemačke snage ugrozile Moskvu, Marina Raškova (poznata kao ”ruska Amelija Erhart”) ubedila je Staljina da oformi tri vazduhoplovna puka sa pilotima-ženama. Najpoznatiji je bio 588. puk noćnih bombardera, čiji su piloti uništili toliko ciljeva da su Nemci počeli da ih nazivaju Nachtheken – ”noćne veštice”. Upravljajući zastarelim avionima, često sa delovima od šperploče, žene 588. puka su izvele više od 30.000 misija i bacile više od 23.000 tona bombi na naciste. Tokom ovih letova poginulo ih je 30, a njih 24 je dobilo orden Heroja Sovjetskog Saveza – najveće nacionalno priznanje za hrabrost.
Iako je skoro 2500 sovjetskih žena bilo obučeno za snajperiste, mnoge su preuzele tu ulogu i bez formalne obuke. Dodeljene pešadijskim bataljonima, žene snajperisti su imale zadatak na prvoj liniji fronta uništavaju neprijateljske ciljeve. Dvadesetpetogodišnja Ljudmila Pavličenko (poznata kao ”Dama Smrt”) je kao pripadnik 25. streljačke divizije, prema potvrđenim podacima, za manje od 12 meseci ubila 309 pripadnika Vermahta, uključujući 36 neprijateljskih snajperista. Ranjavana je četiri puta, a povučena je sa fornta krajem 1942. godine. Moskva ju je poslala u Sjedinjene Države, gde je postala bliska sa Eleonor Ruzvelt i zajedno su obišle celu Severnu Ameriku. O životu Ljudmile Pavličenko je snimljen zapažen igrani film.
Velika Britanija
Sredinom 1941, britanska vojska je počela da koristi žene iz Pomoćne teritorijalne službe (ATS – Auxiliary Territorial Service) u protivvazdušnim jedinicama sa ciljem da oslobodi što više muškaraca za službu u prvim borbenim redovima. Ženama je, inače, i dalje bilo zabranjeno da preuzimaju borbene uloge. Nakon završetka bitke za Britaniju, Luftvafe je nastavio da bombarduje ciljeve u Britaniji, prvenstveno London. U nedostatku artiljeraca, pripadnice ATS (popularne kao „Ack Ack Girls“) su, uz muškarce, uključene u mešovite jedinice Kraljevske artiljerije. Iako su postale vešte u uočavanju ili lociranju neprijateljskih aviona, određivanju dometa i pravca dejstva PA topova kao i u rukovanju municijom, ženama je ipak zabranjivano da neposredno dejstvuju iz oruđa. Jedna od pomoćnica artiljeraca izjavila je: ”Obavljali smo iste dužnosti kao i muškarci.
Kada su oni na noćnom dežurstvu nosili puške, mi smo dužile samo metle. ”Mnoge članice ATS bile su raspoređene i u reflektorskim jedinicama, pozicioniranim oko svake PA baterije, grupe topova kako bi osvetlili nadolazeće nemačke bombardere kako bi topnici mogli da nišane. Reflektorima su ”lovljeni” nemački bombaredi kako bi ih nišandžije lakše primećivale, a osvetljavana je i vodena površina Kanala da bi se otrila eventualna neprijateljska plovila. Po naređenju generala Frederika Pajla, u oktobru 1942. je formiran 93. reflektorski puk kao prva britanska jedinica sastavljena isključivo od žena. Van Londona je bilo raspoređeno 72 reflektora, a na svakom je bilo angažovano po desetak žena (plus jedan muškarac koji bi uključivao generator i, po potrebi, dejstvovao iz PA mitraljeza). Do kraja rata, više od 74.000 Britanki je služilo u protivvazdušnim jedinicama a od njih je 389 poginulo ili ranjeno. Kao što je General Pajl je kasnije napisao: ”Devojke su živele kao muškarci, borile se kao muškarci i neke od njih su i poginule kao muškarci.”
Treći Rajh
Adolf Hitler je prvobitno insistirao da žene tokom rata ostanu kod kuće i da se fokusiraju na ulogu supruga i majki. No, sve veća potreba Nemačke za resursima, dovela je do toga da se više od 450.000 žena pridružilo pomoćnim vojnim snagama. U julu 1943. nemački ministar ratne privrede Albert Šper je ubedio Hitlera da dopusti da žene služe u reflektorskim i protivvazdušnim jedinicama. Tako je do kraja rata čak 100.000 Nemica obavljalo dužnost u navedenim snagama. Kao i kod britanskih ATS, one su bile u potpunosti obučene za rukovanje protivavionskim topovima, ali im je bilo zabranjeno da pucaju iz njih. Prema naređenju koje je Hitler izdao krajem 1944, ni jedna Nemica nije smela da bude obučena za upotrebu oružja.
Nacistička propaganda je upozoravala žene u pomoćnim snagama da ne postanu ”flintenweiber” (prodavačice sačmara), što je bio podrugljiv izraz za žene borce Crvene armije. U poslednjim mesecima rata, Hitler je popustio i odobrio formiranje eksperimentalnog ženskog pešadijskog bataljona, ali se rat završio pre nego što je on bio aktiviran. Ukupno 39 žena dobilo bi Gvozdeni krst za službu u blizini fronta, ali skoro sve odlikovane su bile – medicinske sestre. Među one koje su aktivno učestvovale u operacijama, ubrajaju se ”Hitlerovi probni piloti” Hana Rajč i Melita Šiler-Štaufenberg – dve od oko 60 žena koje su tokom rata upravljale borbenim letilicama.
Sjedinjene Američke Države
Mnogo se govorilo o načinu na koji su Amerikanke služile svojoj domovini, prvenstveno radeći u fabrikama, što je SAD omogućilo da postanu „arsenal demokratije“. Kao i u ranijim sukobima, desetine hiljada Amerikanki su takođe služile kao medicinske sestre, a više od 1600 pripadnika korpusa medicinskih sestara dobilo je medalje i pohvale. Ali, mnoge žene doprinele su američkim ratnim naporima u aktivnijoj – i često opasnijoj – ulozi. Iako Sjedinjene Države tokom rata nisu poslale ni jednu ženu na prve borbene linije, svetski sukob je doprineo da se žene integrišu u vojsku na novi način.
Nakon burne debate u Kongresu o inverziji tradicionalnih rodnih uloga koje podrazumevaju angažovanje žena u oružanim snagama, vojska je u maju 1942. prva angažovala žene, stvarajući ”Ženski pomoćni armijski korpus” (WAAC). U julu 1943. godine, zahvaljujući naporima režiserke Ovete Culp Hobbi, WAAC je dobio status regularne vojne formacije kao ”Ženski armijski korpus” (WAC).
Pod uticajem učinka žena vojnika u Evropi, načelnik štaba američke armije Džordž Maršal, dozvolio je da neke od pripadnica WAAC, poput britanskih koleginica, budu obučavane u artiljerijskim protivavionskim i reflektorskim jedinicama. No, sredinom 1943, ovaj ”eksperiment” je obustavljen iz straha od reakcije javnosti i protivljenja Kongresa ideji o ženama u borbenim ulogama. Tokom rata je više od 150.000 žena služilo u WAC, a hiljade ih je poslato na frontove u Evropi i na Pacifiku. Nijedna nije videla borbu, ali njihova hrabra služba dovela je do većeg prihvatanja ideje o ženama u vojsci.
Američke žene su tokom rata takođe i rukovale borbenim avionima. Naime, Vazduhoplovne snage američke vojske (prethodnica Vazduhoplovnih snaga) počele da obučavaju žene u pilotiranju kako bi oslobodile muškarce za dužnost na borbenim linijama. U programu ”Women Airforce Service Pilots” (WASP), žene su letele na bombarderima B-26, B-29 i drugim teškim letilicama od proizvodnih fabrika do matičnih vojnih baza širom zemlje; vršile su testiranja novih i remontovanih aviona i ”izigravale” mete u vazduhu tokom bojevih vežbi zemaljske PAV.
Do decembra 1944. godine, kada je Kongres naložio zatvaranje ovog elitnog programa (gde se tokom rata prijavilo više od 25.000 žena, ali ih je samo 1100 završilo službu), 38 žena-pilota WASP izgubilo je život na dužnosti usled avionskih ili drugih nesreća. Zapisi o programu su bili poverljivi, a svi zvanični tragovi programa bili su tajna su do kasnih 1970-ih godina, kada je predsednik Džimi Karter konačno dodelio avijatičarkama-pionirima status vojnih veterana.
Jugoslavija
U Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije borilo se preko sto hiljada žena, od kojih je oko 25.000 poginulo. Od oko 40.000 žena, koliko je ranjeno tokom NOB-a, preko 3.000 su postali teški invalidi. Za narodne heroje proglašena je 91 žena, a njih 3.344 dobilo je Partizansku spomenicu 1941. Više od 2.000 žena postale su oficiri Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije.
Žene-borci su bile: delegati, politički komesari, komandiri i komandanti, referenti saniteta, bolničarke, borci, puškomitraljesci, bombaši, partijski i skojevski rukovodioci i odbornici Narodnooslobodilačkih odbora. Od oko 1.700.000 Jugoslovena, koliko je stradalo tokom Drugog svetskog rata, oko 620.000 su žene, a samo u logorima ih je ubijeno više od 282.000. Od 91 žene, koliko je proglašeno za narodne heroja, njih 73 je poginulo tokom NOB-a, dok je samo njih 17 odlikovano za života. Za prvog narodnog heroja proglašena je, 15. oktobra 1943. godine, Marija Bursać, borac-bomabaš Desete krajiške brigade. Prva žena koja je za života odlikovana Ordenom narodnog heroja je Spasenija Cana Babović, koja je odlikovana 5. jula 1952. godine.
