NEBESKI RATNIK

McDonnell Douglas F-4 Phantom II

Najpoznatiji američki lovački avion, zasigurno je F-4 fantom-2, lovac koji i danas predstavlja sinonim za sve američke lovačke avione. U mnogim novinskim člancima greškom, uglavnom svi današnji američki lovci se označavaju jednostavno fantom, iako to nije tačno. Naziv fantom je ime za dva američka lovca, jednog manje poznatog palubnog lovca FH-1 fantom, koji je po imenu rodonačelnik budućih fantoma, i prvog pravog intervidovskog američkog lovačkog aviona F-4 fantom-2, lovca koji je Amerikancima omogućio ravnopravnu utrku sa sovjetskim lovcem MiG-21 na nebeskom svodu. Pojavom lovca F-4 fantom-2 nastalo je novo doba u razvoju borbene avijacije, a pre svega lovačke, čije je obeležje bogata elektronska oprema uz dobre manevarske sposobnosti i karakteristike.

PRVI FANTOM

Razvoj lovca FH-1 fantom (FH-1 Phantom), započet je još u januaru 1943. godine, kad je kompanija Mekdonel Erkraft Korporejšen (McDonnell Aircraft Corporation) dobila prvi ugovor s Ratnom mornaricom SAD. Ugovor je predviđao da mlada i neiskusna kompanija za potrebe mornarice konstruiše i razvije napredni lovački avion s turbomlaznim motorom, namenjen dejstvu s nosača aviona. Cilj mornarice je bio da s određenim brojem mlaznih aviona ostvari prednost nad japanskim lovcima s klipnim motorima, kad počne s desantnim operacijama na Japan. Program je dobio naziv HFD-1 (XFD-1), a Mekdonel mu je dodelio ime fantom.

Za izradu motora izabrana je kompanije Vestinghaus Elektrik Korporejšen (Westinghouse Electric Corporation), kompanija koja poput Mekdonela, nije imala baš nikakvog iskustva s novom tehnologijom. Međutim, odlučeno je da pogonsku grupu čine dva turbomlazna motora Vestinghaus 19 HB-2B (Westinghouse 19 XB-2B). Zbog svojih malih dimenzija, motori su smešteni u koren krila. Avion je bio niskokrilac, a ova konfiguracija je izabrana pre svega radi uštede na masi.
Sam avion je bio pre svega loše konstruisan, ali je mornarica prihvatila ta rešenja, tim pre jer u njemu nije trebao stojati preglomazni klipni motor. Očigledno je, da je rat pomicao granice prihvatljivog. Na kraju je dobijen avion čija je masa praznog iznosila 3031 kg, dok je maksimalna poletna masa iznosila 5459 kg.

Prvi probni let novog palubnog lovca FH-1 fantom pogonjenog s dva turbomlazna motora J-30-VE-20 (J-30-WE-20), obavljen je 26. januara 1945. godine. Odmah je bilo jasno, da novi lovac neće uzeti učešće u završetku Drugog svetskog rata. Tokom prvog leta utvrđeno je da je avion lak za upravljanje, i da nema opasne tendencije u letu. Međutim, problem je činila slaba pogonska grupa. Motori su razvijali potisak od po 7, 1 kN, što nije bilo dovoljno za delovanje s nosača aviona koji nisu imali parne katapulte, a i njihova tromost pri prihvaćanju „gasa“ znatno je otežavala sletanje. Kako je mornarici hitno trebao novi avion, već u martu 1945. godine u Mekdonel stigla je porudžbina. To se pokazalo preuranjenom odlukom. Prvo poletanje i sletanje s nosača aviona obavljeno je 21. jula. 1946. godine, s tada najnovijeg američkog nosača aviona Koral Si (Coral Sea). Ta ispitivanja su pokazala da FH-1 nije odgovarao namenjenoj ulozi. Ali kako je prva serija bila u proizvodnji, avion je uveden u naoružanje 1947. godine. Tako je u julu 1947. godine počela isporuka fantoma, u mornarički lovački skvadron VF-17A (VF-17A), koji će postati prva mornarička jedinica u svetu koja je operativno koristila mlazni lovac s nosača aviona. Prva marinska jedinica naoružana ovim lovcem bio je lovački skvadron VMF-122 (VMF-122). Ukupno je proizvedeno 62 lovca FH-1 fantom. Ovi lovci nikada nisu učestvovali u ratu i povučeni su iz naoružanja jula 1950. godine. Međutim, od samog svog nastanka lovac FH-1 fantom, bio je pre svega eksperimentalni avion a ne prava borbena mašina.

RAĐANjE FANTOMA IZ SENT LUISA

Početkom pedesetih godina dvadesetog veka kompanija Mekdonel, je bila u problemima, zbog izgubljenog tendera od kompanije Čens Vojt Korporejšen (Chance Vought Corporation) u izradi novog mornaričkog lovca, za potrebe Ratne mornarice SAD. Da bi se rešio problem, kompanija je naložila svojim konstruktorima, da na osnovu mišljenja mornaričkih vazduhoplovnih oficira, izrade novi dvomotorni avion za mornaricu. Kao osnova za konstrukciju novog aviona, uzeta su dva lovca kompanije i to F-3H demon (F-3H Demon) i F-101 vudu (F-101 Voodoo). Dizajn novog aviona AH-1 (AN-1), čiji je prototip označen kao YA-H-1 (YA-H-1) razvio je Herman Barkej. Izrađena je maketa novog aviona u prirodnoj veličini, i ona je u novembru 1954. godine, pokazana predstavnicima mornarice, koji su bili veoma zainteresovani za novi avion. Rad na avionu je nastavljen uz detaljnu obradu projekta, ali bez konačnog zahteva mornarice nije bilo poželjno upustiti se u izradu planova. A onda su u aprilu 1955. godine, u kompaniju došla dva oficira iz komande za mornaričke operacije i dva oficira iz tehničke uprave mornarice SAD, i za svega jedan sat objasnili su šta očekuju od novog aviona. Posle sedam meseci razvoja 26. maja 1955. godine mornarica SAD je naručila dva prototipa aviona YA-H-1 (YA-N-1), ali sa pogonom od dva motora J-79, čim motori budu dostupni.
U narednih nekoliko nedelja, projekat je izmenjen, da bi moglo da se ostvari ono što je mornarica zahtevala. Novi motori nisu predstavljali problem, topovi su izostavljeni iz naoružanja, jer u ono vreme smatrano je da nisu potrebni i da će borbu u vazduhu rešavati rakete vazduh-vazduh. Za 24 neopisiva radna dana, prvobitni projekat je sasvim izmenjen i porudžbina nije više glasila na dva aviona AH-1, već na dva lovca XF-4H-1 fantom-2 (XF-4H-1 Phantom-II).

PREDSERIJSKI FANTOMI

Prvi prototip lovca označen kao XF-4H1 završen je u proleće 1958. godine, a svoj prvi let obavio je 27. maja iste godine. Nakon fabričkih ispitivanja, avioni su se sučili i sa dugotrajnim mornaričkim ispitivanjima. Pored toga avioni su se morali suočiti i sa konkurencijom, jer je kompanija Vojt mornarici SAD, ponudila pet usavršenih lovaca F-8U-3 krusejder-3 (F-8U-3 Crusader-III).

Međutim, mornarica je više verovala dvočlanoj posadi lovca fantom-2, tako da je odlučeno da se započne serijska proizvodnja novog mornaričkog lovca.
Već u decembru 1958. godine, poručena je predserija od 23 lovačka aviona F-4A fantom-2 (F-4A Phantom-II). Ukupno je izrađeno 48 aviona F-4A, od kojih je većina preuređena u serijsku verziju F-4B. Predserijske lovce pokretala su dva turbomlazna motora Dženeral Elektrik J-79-GE-2A (General Electric J-79-GE-2A), potiska sa dopunskim sagorevanjem od po 71,6 kN. Ova verzija postigla je nekoliko svetskih rekorda u brzini leta u zatvorenom krugu, apsolutnog rekorda u visini leta i brzini penjanja. Neki od tih rekorda su danas premašeni, ali su njegove karakteristike u vrhu serijskih aviona. Razvoj karakteristika se zaustavio na izvesnoj granici i usmeren je ka drugim osobinama savremenih aviona.

Osnovno naoružanje aviona F-4A bile su četiri rakete vazduh-vazduh AIM-7 sperou (AIM-7 Sparrow). Pored toga ova verzija je imala i radar od vakumskih cevi Vestinghaus AN/APK-50 (Westinghouse AN/APQ-50). Način izvođenja borbene misije, podrazumevao je dvočasovno patroliranje na udaljenosti od 250 milja (465 km) od nosača aviona, bez dopune gorivom.

MORNARIČKI FANTOMI

Prava operativna mornarička verzija bila je palubni lovački avion F-4B fantom-2. U odnosu na predserijsku verziju, verzija F-4B imala je dva motora J-79-GE-8 potiska po 77,11 kN sa dopunskim sagorevanjem. Imala je i izmenjenu elektronsku opremu. Osnovu te opreme činio je radar AN/APK-72 (AN/APQ-72). Pored toga sastavni deo opreme sačinjavali su i sistem za elektronske protivmere (ECM), sistem za upozorenje na radarsku ozračenost (RHAW) i sistemi za obmanjivanje AN/ALK-51 (AN/ALQ-51) i AN/ALK-100 (AN/ALQ-100). Osnovno naoružanje ove verzije činile su rakete vazduh vazduh sperou i sajdvinder (AIM-9 Sidewinder).

Izviđačka verzija nosila je oznaku RF-4B i bila je namenjena marincima. Ukupno je proizvedeno 46 aviona izviđačke verzije, i svi su bili raspoređeni u skvadronima marinaca SAD.

Za potrebe Ratne mornarice i Korpusa marinaca SAD, poslednja verzija koja je serijski proizvođena bila je F-4J. U odnosu na verziju F-4B, imala je sistem za upravljanje vatrom AN/AVG-10 (AN/AWG-10) čiju osnovu je sačinjavao doplerov radar AN/APG-59 (AN/APG-59) koji je omogućavao otkrivanje niskoletećih ciljeva i AN/ASV-25 (AN/ASW-25) jednosmerni data link za automatsko sletanje na nosač aviona. Za pogonsku grupu verzije J izabrana su dva turbomlazna motora J-79-GE-10, potiska po 81,19 kN s dopunskim sagorevanjem.

Početkom sedamdesetih godina dvadesetog veka, priličan broj prvih mornaričkih lovaca F-4B je već premašio svoj planirani životni vek, ali su bili tako sačuvani da su poslati nazad na „podmlađivanje“. Tokom tog procesa dobili su opremu verzije J i označeni su kao F-4N. Kasnije su postupku podmlađivanja podvrgnuti i avioni verzije F-4J i po završetnu procesa, vraćeni su u jedinice kao F-4S.

FANTOMI RATNOG VAZDUHOPLOVSTVA

Nakon što je utvrđeno da je mornarički lovac F-4B fantom-2, znatno bolji od svih lovaca kojima je raspolagalo Ratno vazduhoplovstvo SAD (USAF), predstavnici vazduhoplovstva su počeli ozbiljno da razmišljaju o novom lovačkom avionu.

Da bi prekratio dilemu kod predstavnika vazduhoplovstva, tadašnji sekretar za odbranu SAD Robert S. Meknamara, naložio je da F-4 fantom-2, postane prvi intervidovski borbeni avion u oružanim snagama SAD. Meknamara je bio veoma zadovoljan ovim lovcem, te stoga ne čudi njegova odluka, da svi vidovi američke vojske budu opremljeni ovim lovcem.

Iako su svojevremeno za potrebe mornarice SAD iz lovca Nort Ameriken F-86E sejbr (North American F-86E Sabre), razvijeni mornarički lovci FJ-2 fjuri (FJ-2 Fury) i FJ-3 fjuri (FJ-3 Fury), ipak je F-4 fantom-2 prvi američki intervidovski lovački avion. Lovac fantom-2 je zbog svog kvaliteta naterao vidove američke vojske da zaborave na svoj antagonizam, i da avion F-4 postane udarna pesnica američke vazdušne moći.

Naime, pored nesumnjivog kvaliteta, lovac F-4 fantom-2 je prvi lovac, koji je zadržao i svoju službenu oznaku u sva tri vida američke vojske.

Posle pobede lovca fantom-2 na konkursu za novi lovac vazduhoplovstva SAD, komanda Ratnog vazduhoplovstva odlučuju da od mornarice SAD, nabavi dva aviona F-4B uz neke izmene i označava ih kao F-110 spektra (F-110 Spectre).

Nakon odluke o unifikaciji označavanja vazduhoplovne opreme u oružanim snagama SAD, avion se u naoružanje vazduhoplovstva SAD uvodi pod oznakom F-4C fantom-2. Ono što je zanimljivo kod verzije F-4C, je to što je zadržana kuka za zaustavljanje i krila na sklapanje, koji su karakteristični za palubnu verziju F-4B. Verzija C imala je pogonsku grupu sastavljenu od dva motora J-79-GE-15, potiska po 77,11 kN sa dopunskim sagorevanjem. Lovac F-4C dobio je i drugačiji uređaj za popunu gorivom u letu i deblje točkove za grube površine taktičkih aerodroma. Poboljšane su komande kod oba sedišta. Elektronska oprema koja je izmenjena, obuhvatala je radar AN/APK-100 (AN/APQ-100), računar za presretanje AN/APA-157 (AN/APA-157) koji je omogućavao upotrebu raketa vazduh-vazduh sperou, sistem za kontrolu bombardovanja AN/AJB-7 (AN/AJB-7), inercijalni navigacijski sistem (INS) AN/ASN-48 (AN/ASN-48) i navigacijski računar AN/ASN-46 (AN/ASN-46). Više puta je kod verzije C menjano naoružanje, u skladu sa tadašnjom taktičkom upotrebom aviona.

Prvobitno je verzija C imala četiri rakete vazduh-vazduh AIM-4 falkon (AIM-4 Falcon) i četiri rakete vazduh vazduh AIM-7 sperou. Rakete falkon su vremenom zamenjene raketama sajdvinder, dok su nosači raketa sperou postavljeni ispod trupa.

Za izviđačke zadatke vazduhoplovstvo SAD koristilo je nenaoružanu verziju F-4C, koja je označena kao RF-4C foto fantom-2 (RF-4C Photo Phantom-II). U odnosu na osnovnu verziju, izviđačka verzija je imala za oko 80 cm duži i vitkiji nos iza kojeg se nalazila baterija fotografskih kamera u izbočenom trupu. Ova izviđačka verzija imala je bogatiju elektronsku opremu i pravu automatsku laboratoriju za razvijanje snimljenih filmova, koje bi pilot mogao da odbaci u posebnoj kaseti iznad jedinica na položajima i pre nego bi sleteo u svoju bazu.

Sledeća verzija F-4D, koju je vazduhoplovstvo naručilo u martu 1964. godine, bila je u mnogo većoj meri prilagođena kopnenoj avijaciji. Imala je pre svega, sasvim drugačiju, moderniju opremu, pogotovo u pogledu radara i elektronike za ometanje.
Nakon što je na početku rata u Vijetnamu, američko vazduhoplovstvo uvidelo potrebu za vraćanjem topovskog naoružanja na avione, zbog male efikasnosti raketa vazduh-vazduh AIM-9B sajdvinder, ubrzo je jedan skvadron lovaca F-4C opremljen topovima. Topovi su bili tipa vulkan kalibra 20 mm. Ovi topovi bili su smešteni u dve gondole sa po 1200 granata po topu, ispod krila. Međutim, ispostavilo se da velike vibracije ometaju postizanje potrebne preciznosti pogađanja. Stoga se od takvog rešenja odustalo.

Zbog izbijanja rata u Vijetnamu, prednost opremanja novom tehnikom data je američkim vazduhoplovstvu, dok je mornarica donekle bila zapostavljena. Dok su piloti na F-4 leteli u SAD na trenažnim letovima, oštrinu svojih zaokreta prilagođavali su opterećenju vojih aviona i nije dolazilo ni do kakvih problema. Međutim, u ratnoj
situaciji, stvarnost je bila drugačija. Često bi se dešavalo da teško natovareni F-4 mora da skrene u oštar zaokret, kako bi pobegao nekom severnovijetnamskom lovcu MiG-17 ili MiG-21 i onda bi se dešavalo da F-4 upadne u kovit iz kojeg se više nije mogao izvući. Zbog te „slabe karakteristike“ na početku rata u Vijetnamu je izgubljeno 79 F-4 uz gubitak 33 člana posade. Zbog tog problema istragu je preuzela kongresna komisija, te je naložila da se taj problem otkloni. Ratno vazduhoplovstvo SAD je kompaniji Mekdonel platilo 101 milion dolara za preradu krila, kod već proizvedenih lovaca F-4C/D. Konstruktori su problem rešili tako što su na prednjoj ivici krila, umesto dotadašnjih pretkrilaca, predvideli proreze koji su se automatski otvarali i zatvarali u zavisnosti od opterećenja krila u zaokretima, i od tada F-4 više nije padao u kovit.

Tokom 1967. godine kompanija Mekdonel se spaja sa kompanijom Daglas (Douglas) i nastaje kompanija Mekdonel Daglas Erkraft Divižn (McDonnell Douglas Aircraft Division), sa sedištem u Sent Luisu država Misuri.
Sada već nova kompanija razviće najsavršeniju verziju lovca iz familije fantom – lovac F-4E fantom-2. U konstruisanju ove verzije primenjena su sva iskustva i ispravljene sve greške, koje su uočene na početku rata u Vijetnamu kod prethodnih verzija. Pogonsku grupu verzije E sačinjavala su dva turbomlazna motora J-79-GE-17, potiska po 81,19 kN sa dopunskim sagorevanjem, potom usavršena je i elektronika ugradnjom boljeg radara AN/APK-120 (AN/APQ-120) čija je daljina otkrivanja iznosila 56 km.

Novi radar je bio znatno kompaktniji, tako da se uklopio u nos zajedno sa topom. Radar je omogućavao istovremeno i navigaciju i nišanjenje, što je bila velika prednost u odnosu na radar verzije C. Ugrađeno je novo krilo, koje je sprečavalo da avion padne u kovit, kod oštrih zaokreta tokom vazdušne borbe. Ugrađen je top M-61A1 kao standardni deo naoružanja, kao i rakete vazduh-vazduh AIM-7 sperou i AIM-9 sajdvinder u različitim verzijama. Kao standardna elektronska oprema pored novog radara ugrađeni su i daljinomer AVK-23A/B pejv tak (AVQ-23A/B Pave Tack), infracrveni/laserski označavač cilja AN/AVK-26 pejv tak (AN/AVQ-26 Pave Tack) i identifikacioni sistem cilja AN/ASX-1 (AN/ASX-1). Naknadno je u 180 lovaca F-4E ugrađen Lir Siglerov sistem AN/ARN -101 (V) (Lear Siegler AN/ARN-101 (V)), koji je poboljšao navigaciju i preciznost kod upotrebe naoružanja. U modifikaciju kod ove verzije može se uračunati i zamena lule izduvne mlaznice novom, koja je smanjila crni trag izduvnih gasova, koji je predstavljao problem zbog lakšeg uočavanja aviona tokom vazdušnog duela. Vremenom ova verzija je mogla da ponese sve novo vazduhoplovno naoružanje u inventaru vazduhoplovstva SAD, od TV vođenih raketa AGM-65 mejverik (AGM-65 Maverick), preko protivradarskih raketa AGM-45 šrajk (AGM-45 Shrike), AGM-78 standard arm (AGM-78 Standard ARM), novijih protivradarskih raketa AGM-88 harm (AGM-88 HARM), pa do laserki vođenih bombi GBU-15V (GBU-15V) i TV i laserski vođenih bombi AGM-62 volaj (AGM-62 Wolleye).

Izviđački avion verzije E nosio je oznaku RF-4E. Ova verzija je imala bateriju specijalnih kamera i potpuniju elektronsku opremu u odnosu na izvornu verziju.

Koristeći se iskustvom iz ratova u Vijetnamu i na Bliskom Istoku, vauduhoplovstvo SAD odlučilo je 1975. godine, da 116 lovaca F-4E modifikuje u verziju za vođenje elektronskog rata. Taj program bio je pre svega program usavršavanja snaga za neutralisanje sistema PVO protivnika. Program se zasnivao, na modifikaciji i opremanju aviona F-4E za povećanje mogućnosti detekcije, identifikacije, neutralisanje raketnih sistema zemlja-vazduh i ostalih sistema PVO koja su koristila radarsko-računarsku grupu. Tako modernizovani avion fantom, dobio je naziv F-4G vajld vizl-5 (F-4G Wild Weasel-V).

FANTOMI U DRUGIM VAZDUHOPLOVSTVIMA

Australija je iz SAD nabavila 24 aviona verzije F-4E. Ugovor o isporuci aviona potpisan je 22. juna 1970. godine, a prvi od 24 poručena aviona F-4E stigao je u septembru iste godine. Tokom kratkotrajne karijere u vazduhoplovstvu Australije, prilikom noćne vežbe iznad Novog Južnog Velsa 16. juna 1971. godine izgubljen je nesrećnim slučajem jedan F-4E. Već u junu 1973. godine avioni su zamenjeni lovcima-bombarderima F-111. U SAD je vraćeno 23 aviona, koji su dalju službu nastavili u američkom vazduhoplovstvu.

Avioni F-4E bili su u sastavu 1. i 6. skvadrona Kraljevskog vazduhoplovstva Australije.

Nakon što je Egipat sa Izraelom 26. marta 1979. godine u Kemp Dejvidu potpisao mirovni sporazum, Egipat je okončao svoju vojnu saradnju sa Sovjetskim Savezom, a ujedno je izgubio i podršku kod arapskih zemalja. SAD su Egiptu ponudile svoju vojnu opremu u zamenu za određen broj lovaca MiG-21 i MiG-23.

Septembra 1977. godine projektom „Pis Ferou“ (Peace Pharaoh), odlučeno je da se Egiptu isporuči 35 aviona F-4E zajedno sa raketama sperou i mejverik po ceni od 594 miliona dolara. Isporučeni avioni su pre ispruke služili u američkom 31. taktičkom lovačkom vingu. Avioni su raspoređeni u 76. i 78. lovačku eskadrilu 222. lovačkog puka egipatskog vazduhoplovstva. Ukupno je Egipat preuzeo 45 aviona verzije F-4E. Tokom službe izgubljena su tri aviona u raznim udesima, ali su oni zamenjeni sa tri druga aviona F-4E iz SAD. Egipat još koristi fantome u dve eskadrile 222. lovačkog puka.

Grčka je tokom vladavine partije Pasok nabavila iz SAD 121 avion F-4E i RF-4E. Prvih 18 fantoma grčko vazduhoplovstvo je dobilo 1974. godine, a delomično su finansirani iz američkog programa „operacija Ikar“. Druga serija je isporučena 1976. godine, a isporuka je završena u periodu 1978-1979. godine.

Modernizacija grčkih fantoma poverena je nemačkoj kompaniji DASA, a ugovor je potpisan 1997. godine. Grčki F-4E su modernizacijom podignuti na nivo nemačkih F-4F. Ugrađeni su novi radari AN/APG-65 (AN/APG-65) i integrisane rakete vazduh-vazduh AIM-120 amram (AIM-120 Amrram). Određen broj aviona je modifikovan u verziju F-4G vajld vizl. Grčka u upotrebi ima preko 50 lovaca F-4E.

Iran je svoje prve lovce fantom nabavio još za vreme vladavine šaha Reze Pahlavija. Ukupno je kroz vazduhoplovstvo Irana prošlo 225 aviona fantom i to 32 F-4D, 177 F-4E i 16 RF-4E. Prvi primerci aviona F-4D isporučeni su Iranu 8. septembra 1968. godine. Iranska vazduhoplovna industrija uspela je da uprkos američkom embargu, održi priličan broj aviona u ispravnom stanju i da ih čak i modernizuje. Pretpostavlja se da Iran ima u naoružanju između 50 i 60 lovaca fantom.

Izrael je najveći korisnik aviona fantom izvan SAD. Za svoje vazduhoplovstvo Izrael je iz SAD nabavio 274 lovca F-4E i 16 izviđača RF-4E. Krajem osamdesetih godina dvadesetog veka, Izrael je pristupio programu modernizacije svojih fantoma. Modernizacija je obuhvatila zamenu elektronske opreme boljom, uključujući tu i ugradnju novog radara AN/APG-76 (AN/APG-76). Program modernizacije je nazvan Kurnas 2000 (Kurnass 2000). Avioni fantom više nisu u naoružanju vazduhoplovstva Izraela.

Japan je za potrebe svojih vazduhoplovnih snaga do 1981. godine, u kompaniji Micubiši izradio po licenci 138 aviona F-4EJ. Ovi avioni su se od izvorne verzije F-4E delomično razlikovali, po ugrađenoj japanskoj elektronici i po naoružanju. Japanci su u programu F-4EJ Kai (F-4EJ Kai), pristupili modernizaciji flote svojih fantoma, koja je obuhvatila modernizaciju 110 aviona. Modernizacija je obuhvatila ugradnju radara AN/APG-66 (AN/APG-66) i instaliranje japanskih protivbrodskih raketa ASM-1 i ASM-2. Ovako modernizovani avioni F-4EJ Kai zamenili su japanske jurišne avione Micubiši F-1.

Južna Koreja je svoje vazduhoplovstvo opremila sa 27 aviona RF-4C, 92 F-4D i 103 F-4E (od kojih je 18 pretvoreno u verziju RF-4E). Nemačka kompanija DASA je južnokorejske fantome modernizovala na standard „Kai“ ugradnjom radara AN/APG-66 i integracijom raketa AIM-120 amram.

Tadašnja Zapadna Nemačka je za potrebe svog vazduhoplovstva iz SAD nabavila 175 F-4F i 88 RF-4E. Do 1990. godine izgubljeno je u raznim incidentima 21 F-4F i 15 RF-4E. U julu 1989. godine, nemačko vazduhoplovstvo je pristupilo modernizaciji svojih fantoma. Odlučeno je da se radar AN/APK-120, zameni radarom AN/APG-65 i da se integrišu rakete AIM-120 amram. Nemci još koriste lovce F-4F, a očekuje se njihova zamena lovcima EF-2000 tajfun.

Španija je svojevremeno koristila 36 bivših američkih lovaca F-4C, dobijenih u programu vojne pomoći. Povučeni su iz naoružanja španskog vazduhoplovstva 2002. godine.

Turska je ukupno iz SAD nabavila 233 aviona fantom u verzijama F-4E i RF-4E. Prvi primerci su isporučeni Turskoj već u avgustu 1974. godine. Izraelska kompanija IAI je izvršila modernizaciju 54 turska lovca F-4E na standard fantom 2000. Prvih 26 je modernizovano u Izraelu, a drugih 28 u Turskoj. Modernizacija je obuhvatala ugradnju izraelskog radara EL/M-2032 integraciju raznog naoružanja kako izraelske tako i američke proizvodnje. Ovako modernizovani fantomi dobili su oznaku F-4E-2020 terminator i ostaće u službi do 2015. godine.

Velika Britanija kad je odlučila da nabavi fantome, zahtevala je da avioni budu pogonjeni turboventilatorskim motorima Rols Rojs Spej RB-168-25R Mk-202/203 (Rolls Royce Spey RB-168-25R Mk-202/203) potiska sa dopunskim sagorevanjem 93,05 kN. Za britansku mornaricu nabavljena je verzija F-4K fantom FGR Mk-1, a za potrebe britanskog vazduhoplovstva F-4M fantom FGR Mk-2. Zbog različitih katapulta na britanskim nosačima, kod verzije F-4K se noga točka ispod nosa morala produžiti za pola metra. Oko 40 posto sastavnih delova ove verzije moralo je biti proizvedeno u britanskim fabrikama. Na kraju je naručeno 52 primerka. Verzija F-4K imala je sistem za upravljanje vatrom AN/AVG-11 (AN/AWG-11), koji je u osnovu licencno proizvođeni sistem AN/AVG-10. Nešto se više isplatila porudžbina verzije F-4M za britansko vazduhoplovstvo, jer je predstavljala pojednostavljenu verziju F-4J. Ukupno je u periodu od 1967. do 1969. godine isporučeno 118 primeraka F-4M. Verzija F-4M imala je sistem za upravljanje vatrom AN/AVG-12 (AN/AWG-12) i inercijalni navigacijski sistem kompanije Feranti (Ferranti). Osnovno naoružanje britanskih fantoma činile su rakete vazduh-vazduh skaj fleš (Sky Flash). Avioni su povučeni iz naoružanja u oktobru 1992. godine.

FANTOMI U RATU

Svoju prvu borbenu premijeru lovac F-4 fantom-2 imao je tokom rata u Vijetnamu, kada je predstavljao udarnu pesnicu američkih vazdušnih snaga.

Avioni fantom-2 u Vijetnamu su prvi put angažovani u operaciji Oštra strela. Kao odgovor na incident u Tonkinškom zalivu, avioni F-4B su poleteli sa nosača aviona Konstelejšen (CVA-64 Constellation), 5. avgusta 1964. godine i napali pomorske baze mornarice DR Vijetnam.

Prvi lovac fantom-2 koji je odneo vazdušnu pobedu 9. aprila 1965. godine bio je iz sastava 96. mornaričkog skvadrona fajting falkons ( VF-96 Fighting Falcons), za čijim komandama je bio poručnik Toren M. Marfi (Torene M. Murphy). Tada je oboren severnovijetnamski lovac MiG-17. Po američkim izvorimi, mornarički piloti na lovcima F-4B i F-4J uspeli su u periodu od aprila 1965. godine pa do marta 1970. godine da obore osam severnovijetnamskih lovaca MiG-17 i šest MiG-21, uz gubitak pet sopstvenih lovaca. Prema drugim izvorima mornarički F-4 su uspeli da obore 22 lovca MiG-17, 14 MiG-21, dva MiG-19 i dva transportna aviona An-2, a izgubili su 71 avion. U početku rata u Vijetnamu, nije bila retkost da se mornarički F-4 upuste u vazdušni duel u zaokretima sa MiG-17 pri malim brzinama.

Međutim, mali MiG-17 je u takvim vazdušnim duelima uvek izlazio kao pobednik. To su američki mornarički piloti ubrzo shvatili, te su vazdušni duel sa malim i okretnim lovcem MiG-17 rešavali van vizuelnog kontakta, lansirajući rakete sperou. Korpus marinaca SAD je tokom rata izgubio 75 aviona fantom-2.

Prva vazdušna borba između lovačkog aviona F-4C fantom-2 i severnovijetnamskog lovca MiG-17 odigrala se 10. jula 1965. godine, kada su oborena dva severnovijetnamska lovca. U periodu od jula 1965. godine pa do februara 1968. godine lovci F-4C vazduhoplovstva SAD su uspeli da obore 27 lovaca MiG-17 i 29 lovaca MiG-21.
Najznačajnija bitka između američkih lovaca F-4C i severnovijetnamskih lovaca MiG-21 odigrala se 2. januara 1967. godine. U operaciji „Bolo“ koju je lično osmislio pukovnik Robin Olds (Robin Olds), američki lovci su uspeli da obore sedam severnovijetnamskih lovaca MiG-21 uz mogućnost još dva oborena, bez gubitaka na sopstvenoj strani. Ukupno je u tom vazdušnom sukobu učestvovalo 28 lovaca F-4C protiv 16 MiG-21. Tada je poslednji put dozvoljeno da lovci F-4 samostalno dejstvuju.

U periodu od februara 1972. godine pa do januara 1973. godine lovci F-4D i F-4E vazduhoplovstva SAD, po američkim izvorima uspeli su da obore 9 lovaca MiG-19 i 40 lovaca MiG-21. Taj je period poznat po masovnoj vazdušnoj operaciji SAD, poznatoj po nazivu „Lajnbaker“ (Linebacker). Tokom te ofanzive severnovijetnamski piloti su poletali i po nekoliko puta dnevno u susret američkim avionima, uprkos američkoj brojčanoj premoći.

Severnovijetnamci su priznali gubitke za svo vreme rata od 92 lovca MiG-17, 10 lovaca MiG-19 i 68 lovaca MiG-21. SAD su u periodu od 1965. godine pa do 1973. godine izgubile 761 avion F-4 i RF-4, što od dejstava lovaca DR Vijetnam, što od dejstava PVO DR Vijetnam. Po sovjetskim izvorima u 166 vazdušnih borbi između lovaca F-4 i MiG-21, oboreno je 54 lovca MiG-21 uz gubitak 103 lovca fantom-2.

Vijetnamski rat je iznedrio i mnogo pilota asova kako sa severnovijetnamske tako i sa američke strane.
Izrael kao najveći korisnik lovaca fantom-2 van SAD, je svoje fantome prvi put borbeno upotrebio tokom Rata iscrpljivanja septembra 1969. godine. U bliskim vazdušnim borbama 11. septembra 1969. godine izraelska lovačka avijacija obara 12 egipatskih aviona. Tokom ovog rata, izrelski piloti su se sukobili i sa sovjetskim pilotima u lovcima MiG-21MF. U tim borbama Izraelci su izgubili devet lovaca F-4E i dva izviđačka aviona RF-4E, a uspeli su da obore četiri sovjetska lovca MiG-21MF. Međutim, pravi šok izraelska avijacija je doživela na početku Oktobarskog rata 1973. godine, koji je poznat još i kao Jom Kipurski ili Ramazanski rat. Na početku rata izraelska avijacija je pribegla šablonima iz rata koji je vođen 1967. godine, što je dovelo do priličnih gubitaka na izraelskoj strani. Naime, egipatski piloti su u svojim lovcima MiG-21MF bili dorasli izraelskim posadama u lovcima F-4E.

Udarnu snagu izraelskog vazduhoplovstva činili su avioni F-4E, i oni su u početku rata pretrpeli gubitke od 43 aviona, po nekim izvorima 55 aviona fantom-2. Tokom vazdušnog lifta koje su SAD organizovale kao pomoć Izraelu u operaciji „Nikl gras“ (Nickel Grass), Izrael je iz inventara američke vojske preuzeo preko 100 borbenih aviona. Lovci F-4E koji su poslati kao pomoć, njih 36 bili su iz inventara američkog vazduhoplovstva, iz 4. i 401. taktičkog borbenog skvadrona vazduhoplovstva SAD. Prema egipatskim izvorima, samo u vazdušnim sukobima sa egipatskim lovcima MiG-21, Izraelci su izgubili 22 lovca F-4E. Međutim, ishod rata je poznat.
Kada je Izrael preuzeo inicijativu, lovci F-4E su lomili snagu egipatske armije, stvarajući tako uslov za njenu kapitulaciju.
Tokom operacije Mir za Galileju, izraelski fantomi su odigrali ključnu ulogu u slamanju sirijskih jedinica PVO u dolini Beka, a koje su bile opremljene raketnim sistemima zemlja-vazduh kub. Po dobijanju signala iz aviona E-2C hokaj, sa aviona F-4E lansirane su protivradarske rakete šrajk, koje su uništile stanice za vođenje raketnog sistema kub, da bi potom sa aviona F-4E lansirane i rakete vazduh-zemlja mejverik, koje su uništile lansirna vozila sa raketama. Sve je to obavljeno u dva naleta izraelskih aviona F-4E.
Tokom Iračko-iranskog rata vođenog od septembra 1980. godine pa do avgusta 1988. godine, iransko vazduhoplovstvo koristilo je avione F-4D, F-4E i RF-4E, kako za vazduhoplovnu podršku trupama na zemlji i za izviđanje iračkih položaja, tako i za klasične lovačke zadatke. Po iranskim izvorima, njihovi fantomi ukupno su oborili 73 iračka borbena aviona, dva transportna aviona i četiri helikoptera uz gubitak 70 sopstvenih aviona F-4D/E. Međutim, veći broj iranskih aviona oborile su iračke rakete zemlja-vazduh. Iranci tvrde da su najveći broj obaranja ostvarili raketama vazduh-vazduh AIM-9P1 sajdvinder čak 46, potom šest obaranja je izvršeno sa raketama AIM-7E2 sperou i devet obaranja je izvršeno upotrebom topa od 20 mm. Poznat je i slučaj gde je irački helikopter Mi-24D (Mi-25) oborio jedan iranski fantom upotrebom mitraljeza od 12,7 mm JakB-12,7. Događaj se odigrao 27. oktobra 1984. godine. Prema drugim izvorima fantom nije oboren vatrom iz mitraljeza, već je oboren nakon što su ga pogodile 32 nevođene rakete S-5, koje su lansirane sa iračkog helikoptera.
Poslednji rat u kojem je fantom učestvovao bila je Pustinjska oluja januara 1991. godine, tad su upotrebljavane verzije za uništavanje radara F-4G vajld vizl. Ukupno je angažovano 24 aviona F-4G, a samo je jedan izgubljen u borbenoj misiji. Kad je sukob počeo, F-4G bio je jedini saveznički avion osposobljen za uništavanje radarskih sistema, koji je dejstvovao sa taktičkih aerodroma.

ZAKLjUČAK

Od samog svog nastanka, za F-4 fantom-2 može se s pravom reći da je omogućio Amerikancima vazdušnu premoć, koju i danas imaju. Nastao kao palubni mornarički lovac, vrlo brzo će zbog svojih nespornih kvaliteta postati prvi i do danas jedini serijski intervidovski borbeni avion američke vojske. Omogućio je da vidovi američke vojske pređu preko svog antagonizma, i da ga usvoje u naoružanje bez promene naziva i bitnih karakteristika. Prvobitno je vazduhoplovstvo SAD bilo sumnjičavo prema ovom lovcu, da bi vremenom, postalo najveći korisnik lovca fantom-2, od svih vidova američke vojske. Da je lovac fantom-2 izdržljiva mašina govori i podatak da je tokom Vijetnamskog rata, prilikom uzletanja jednog fantoma došlo do eksplozije jedne bombe mase od 300 kilograma ispod krila, eksplozija je otrgla krilo, ali je pilot uspeo da vrati avion nazad u bazu, te je posle avion i popravljen. Neki drugi fantom se isto tako teško oštećen vratio u bazu, iako mu je za vreme leta eksplodirao snop bombi od po 225 kilograma.
Da avion F-4 fantom-2 nije za zanemariti, govori i činjenica da i pored toga što je iz naoružanja Ratnog vazduhoplovstva SAD povučen 1996. godine, i danas ga koristi još sedam zemalja. Lovački avion F-4 fantom-2 sastavni je deo svetske vazduhoplovne istorije i stoji rame uz rame sa svojim rivalom lovcem MiG-21 i nemoguće je zamisliti nebeska prostranstva bez prisustva ova dva lovca, koja su zajedno pisala svetsku savremenu ratnu istoriju.