Poznato je da su lovci istovremeno poznavaoci a neki od njih i pasionirani ljubitelji ručnog vatrenog oružja. Biti lovac i posjedovati pušku ne znači samo njome loviti divljač već, izmedju ostalog, biti upućen u kulturu posjedovanja oružja te samim tim poznavati njegov razvoj i istorijsku ulogu sa mnogim uzročno posljedičnim vezama.
VINČESTER
Malo je koja puška sa kraja pretprošlog i početka prošlog vijeka tako prepoznatljiva čak i neupućenom posmatraču. Kao neraskidiv dio američke istorije ta je puška ovjenčana slavom a u kinematografiji vestern žanra proslavljena je kao „puška koja je osvojila Zapad“. Pogađate, riječ je naravno o pušci sistema Vinčester 1873 i njenim brojnim varijacijama. O puškama tog sistema danas je poznato dosta istorijskih činjenica pa i ta da legendarna „vinčesterka“ nije samo oružje divljeg zapada, već i jedno od najinteresantnijih oružja iz uzburkane prošlosti naših prostora.
Naime, oni bolji poznavaoci znaju da je puška Vinčester, konkretno Model 1866 u kalibru .44 Henri ivičnog paljenja, kao službeno oružje turskih trupa stigla i na Balkan. To oružje, zlatno žutog mesinganog sanduka, koje su Srbi u određenom broju zaplijenili od Turaka u Prvom Srpsko-turskom ratu (1876-1877) i koristili u Drugom Srpsko-turskom ratu (1877-1878), nije rijedak muzejski eksponat na ovim prostorima. Preteča tog modela je puska Henri M1860 koju su Srbi čak i testirali sa namjerom da je usvoje u naoružanje zbog velike vatrene moći a to će reći kapaciteta magacina od 16 metaka (16 + 1), ali se od toga odustalo u prvom redu zbog visoke cijene i slabog balističkog potencijala municije tojest njenog kratkog dometa. Takođe, određeni broj turskih vinčesterki zaplijenjen je od strane Austrougarske prilikom okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine.
Međutim, kod nas je malo poznato da je u kompaniji Vinčester konstruisana i proizvođena lovačka puška sačmarica prilagođena legendarnom polužnom sistemu. Glatkocijevna puška Winchester Model 1887 odnosno 1901, u kalibrima 12 i 10, kao prva uspješna lovačka višemetna sačmarica repetirka i istovremeno jedina takva puska sa primijenjenim „lever ekšn“ sistemom u istoriji, zaslužuje da bude podrobnije predstavljena. Ovo oružje svakako zaslužuje pažnju i zbog činjenice da je djelo genijalnog Džona Mozisa Brauninga, najplodnijeg pronalazača i konstruktora u oblasti vatrenog oružja uopšte.
Italijanska fabrika „Kiapa“ Chiappa iz grada Breša odnedavno u svom proizvodnom programu ima 1887 pušku koja i danas plijeni pažnju svojom markantnom, neponovljivo čistom i autentičnom linijom te prepoznatljivim polužnim „lever ekšn“ sistemom, čime pronalazi put do nostalgičnih lovaca i sportskih „kauboj ekšn šuting“ strijelaca. Danas postoji veliki broj lovaca poklonika retro trenda koji prednost pri izboru puške ipak daju jednostavnim konstrukcijama i rješenjima koja imaju naročit šarm starovremskog dizajna i odišu duhom nekih davno prohujalih vremena.
STA JE TO POLUŽNA AKCIJA ?
Prvi put je ovaj sistem u svom ranom pojavnom obliku primijenjen na pušci iz 1848. godine i veže se za ime pronalazaca Valtera Hanta. Sistem je dalje razvijan na puškama i pištoljima sistema Volkanik. Nakon toga, ovaj princip je dodatno usavršavan i prilagođen jedinstvenom metalnom metku te primijenjen na karabinima sistema Henri i napokon na puškama čuvene firme Vinčester iz grada Nju Hejven u američkoj saveznoj državi Konektikat gdje ta firma i danas upješno posluje.
Polužna akcija podrazumijeva postojanje naročite poluge u formi omče, locirane sa donje strane vrata kundaka (obično je ta poluga integralni dio branika obarače), a koja je povezana sa zatvaracem i čijim angazovanjem se puška nakon svakog hica repetira. Ta poluga je, dakle, ručica zatvaraca. Mali, domali i srednji prst provučeni su kroz omču ove poluge pri nišanjenju i okidanju te se nakon hica pokretom šake na dole i u naprijed, prema podkundaku, zatvarač povlači u zadnji položaj čime se zapinje udarač, prazna čaura izvlači iz ležista metka i izbacuje van, a vraćanjem poluge ka vratu kundaka zatvarač kupi svjež metak sa donosača i ubacuje ga u cijev. Akcija je veoma brza i omogucava repetiranje puške bez sklanjanja oka sa nišanske linije. Karakteristika ovog sistema jeste i tubularni magacin, smješten ispod cijevi, mada su razvijene i varijante u jakim, tipično puščanim kalibrima sa magacinom u sanduku. Sistem je usavršavan ali se od nastanka nije mnogo promijenio i opstao je do danas.
DžON MOZIS BRAUNING
Džon Mozis Brauning, Mormon iz grada Ogden u američkoj saveznoj državi Juta (23. 01. 1855. – 26. 11. 1926.) najtalentovaniji je i najplodniji pronalazač i konstruktor ručnog vatrenog oružja u istoriji. Tvorac je prvog uspješnog automatskog pištolja, prve uspješne lovačke poluatomatske puške, uopšte modernog automatskog oružja te brojnih vojničkih i lovačkih pušaka, mitraljeza i različitih uspješnih konstrukcija (ukupno 127 patenata). Mnoge njegove konstrukcije proizvode se danas u originalnom ili nešto izmijenjenom obliku a neke od njih su: pištolji Kolt M1911 i Brauning HP M1935, lovačka poluautomatska puska Auto 5, teški mitraljez M2 itd…
Na primjer, dizajn genijalnog Brauninga, pištolj FN M1910, čista je primijenjena umjetnost. Primjer industrijskog dizajna i uspješne konstrukcije s početka proslog vijeka. Jednostavan i pouzdan, s povratnom oprugom oko cijevi, on je i masovno kopirani rodonačelnik kasnijih kompaktnih džepnih pištolja slobodnog zatvarača. Pištolj Gavrila Principa bio je upravo M1910. Nešto modifikovana verzija pod oznakom M1910/22 ući će u službenu upotrebu vojske i policije Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca (čuveni “vojno-državni” pištolj).
VINČESTER 1887
Početkom 1880-ih godina kompanija „Vinčester“ imala je neobičan zahtjev za Džona Brauninga koji je u to vrijeme radio za ovu firmu. Naime, od velikog konstruktora tražilo se da razvije pušku sačmaricu polužnog sistema kalibra 12, koja se po opštem izgledu, ustrojstvu i sistemu funkcionisanja neće bitno razlikovati od ostalih polužnih repetirki te firme. Brauning je u tom pogledu bez sumnje uspio. Vinčester je između 1887. i 1901. godine proizveo je 65 000 komada te puške.
Postoji interesantna anegdota vezana za ovo oružje. Nakon što je dovršio konstrukciju i patent prodao Vinčesteru, Brauning se, u službi Mormonske Crkve, sa jednim pratiocem zaputio na dvogodišnje misionarsko putovanje po SAD. Jednom prilikom u nekom gradiću savezne države Džordžija, u izlogu prodavnice oružja su ugledali novu pušku M1887 tek pristiglu iz fabrike. Zamolili su vlasnika za dozvolu da razgledaju to novo oružje na šta je on uz čuđenje pristao. Vidjevši kako Brauning, odjeven u mormonsko tradicionalno odijelo, neobično vješto rukuje oružjem koje niko do tada nije vidio, vlasnik se uplašio i otjerao ih iz prodavnice ne vjerujući objašnjenju da je njegovu prodavnicu upravo posjetio genijalni konstruktor ovog oruzja lično.
OPIS PUŠKE KIAPA 1887 I NjENOG MEHANIZMA
Konstruktor Browning je na Winchesterov zahtjev pošao od toga da buduca sacmarica mora imati prepoznatljive karakteristike pušaka Vinčester a to su polužna akcija i tubularni magacin. Trebalo je taj sistem prilagoditi korišćenju patrona kalibra 12, pri čemu je trebalo zadržati kompaktnost sanduka i cijele akcije.
Trebalo je redizajnirati zatvarač što znači ojačati ga i osigurati bravljenje pa se ingeniozni Brauning odlučio za primjenu masivnog blok zatvarača. Takođe, Brauning je u želji da sačuva kompaktnost sanduka i akcije, izmijenio kinematiku zatvarača. Primijenio je rješenje koje karakteriše kretanje zatvarača polukružno na dole u odnosu na osu cijevi, za razliku od standardnog zatvarača čije je kretanje pri angažovanju poluge pravolinijsko.
Blok zatvarač na ovoj pušci je naročit masivan sklop koji u sebi integriše i mehanizam za okidanje sa udaračem. Na masivnoj glavi nalaze se dva izvlakača sa lijeve i desne strane. Kompletan sklop zatvarača formom podsjeća na uvećani revolverski oroz bez mamuze koji unutar sanduka saobraća na sličan način.
Dalje, u želji da eliminiše standardna bočno smještena vrataoca za punjenje tubularnog magacina, Brauning primjenjuje veoma jednostavno rješenje – otvor za izbacivanje praznih čaura sa gornje strane sanduka dobija dvojaku ulogu.
Naime, otvaranjem blok zatvarača otvara se i pristup podcijevnom tubularnom magacinu koji se kroz isti taj otvor puni. Time se dakle postiglo da sanduk i sistem zatvarača sa polugom ne budu predimenzionirani, dobilo se na dodatnoj pouzdanosti i čvrstini uz sačuvanu opštu kompaktnost , eleganciju i ergonomiju cijelog oružja. Na prvi pogled opšti izgled ove puške otkriva da je riječ o sačmarici tek po dimenzijama cijevi. 1901. godine Brauning je dodatno ojačao cijeli sistem prilagodivši ga novoj i jačoj municiji sa bezdimnim barutom. Tako je nastao Model 1901 koji koji je proizvođen u kalibru 10.
Sačmarica Kiapa 1887 klasična je repetirka polužnog sistema kapaciteta 5 patrona u tubularnom magacinu. Ciklus ekstrakcije i izbacivanja praznih čaura, zapinjanje udarača, izvlacenje i podizanje svježe patrone iz magacina te njeno ubacivanje u ležiste metka, obavlja se veoma brzim, lakim i jednostavnim angažovanjem poluge za repetiranje i to onom rukom koja vrši okidanje.
Kako je vec receno, punjenje i praznjenje puške obavlja se kroz otvor sa gornje strane sanduka. Da bi se puška napunila potrebno je putem poluge otvoriti blok zatvarač. Potom ćemo punjenje izvršiti tako što prvu patronu postavljamo u unutrašnjost sanduka između dva zasebna bočno smjestena podizača i potiskujući je prema dole i naprijed, protiv opruge donosača koji je smješten sa zadnje strane tubularnog magacina, postavljamo je u isti. Naročita poluga na dnu sanduka svojim prednjim zubom fiksira patrone u tubularnom magacinu.
Nakon sto tubularni magacin napunimo sa svih 5 patrona, moguće je jednu patronu postaviti između poluga podizača i još jednu direktno u cijev. Zatvaranjem zatvaraca oruzje je time napunjeno sa ukupno 7 patrona i spremno za paljbu.
Ukoliko pušku napunimo sa 5 patrona u magacin a potom zatvorimo zatvarač, on neće uvesti patronu u ležište i ono će ostati prazno. Spuštanjem oroza u međupoložaj oružje je punog magacina ali praznog ležista metka i nenapeto, što je i osnovni bezbjednosni sistem na ovoj sačmarici. Radlovana mamuza oroza je utopljena u siluetu zadnjeg dijela zatvarača i sanduka ali se zbog širine dosta lako angažuje palcem. Da bi smo ubacili metak u cijev, potrebno je još jednom angažovati polugu za repetiranje i time smo metak uveli u njegovo ležište u cijevi, čime je puska spremna za paljbu. Dovođenje nove patrone iz tubularnog magacina u kontakt sa podizačima, tojest u položaj koji prethodi ubacivanju patrone u cijev, obavlja se automatski čim se izvrsi okidanje.
Treba reći da ova puska nema zasebnu polugu kocnice i sistem blokiranja vec samo međupoložaj oroza, što je u saglasju sa vremenom iz kojeg datira ova konstrukcija. Ali, mnogi lovci se slazu oko toga da je kocnica na lovačkom oruzju cak i nepotrebna. U neposrednoj prilici za pucanje u lovu, puška je svejedno otkočena i puna. Puška mora da bude prazna ili bar prelomljena (ukoliko se radi o prelamači) u svim drugim situacijama, a tada je potupno svejedno da li je ukočena ili nije.
Kiapa je ovaj stari sistem sistem dodatno usavršila i obezbijedila pa je inovativnim rješenjem konstrukciono eliminisana mogućnost neželjenog opaljenja pri uvođenju metka u cijev, dakle u situaciji nepotpuno zabravljenog zatvarača. Opaljenje je moguce izvršiti samo ako je zatvarač u potpunosti zabravljen. Ovu pušku je naravno moguce puniti i po jednom patronom koja se ručno umeće u ležište metka.
Postoji još i posebno razvijen sistem „fast loud“ primijenjen kod pušaka namijenjenih sve popularnijem sportu „Kauboj ekšn šuting“ koji obezbjeđuje veoma brzo punjenje po dvije patrone – jedna u magacin a druga direktno u cijev.
Kompletno oružje je robusno, izrađeno od prvoklasnih materijala putem najsavremenijih tehnoloških procesa i mašina. Firma nudi vise različitih modela koji se razlikuju po finišu (bruniranje ili hromiranje), dužini i vrsti cijevi (glatka ili olučena), nišanima, materijalu kundaka i postojanju istog. Na primjer, „T Model“ ima pištoljski rukohvat, vrlo kratku cijev a namijenjen je samoodbrani i rekreativnom gađanju. Model „Hanter“ je bruniran, posjeduje orahovu furnituru, ima olučenu cijev, „fiber“ musicu i okrugli „gost ring“ zadnji diopterski nišan, a razvijen je specijalno za upotrebu jedinačnih zrna (u prvom redu za lov divljih svinja). Kundak i potkundak su u tradicionalnoj formi, izrađeni su u od drveta (orahovina) ili plastične mase.
UPOTREBNA VRIJEDNOST U LOVU
Standardna varijanta ove puske fabricki se isporucuje sa tri razlicita čoka. Što se tiče dužina cijevi, firma ih nudi više. Ali treba reći da je pri izboru lovačke puške sacmarice mnogo bitnije pitanje čoka od dužine cijevi, kako mnogi pogrešno misle. Duzina cijevi je u vrijeme korištenja crnog baruta i imala nekakvog značaja ali danas praktičnog značaja i uticaja na efikasnost sačmenog metka nema. Upravo su čokovi ti koji imaju odlučujući uticaj na posip sačme, a ubojitost, ako se radi o normalnim dužinama cijevi, zavisi od kvaliteta metka a ne od duzine cijevi.
Oružje koje smo predstavili nekada su koristili brojni lovci i strijelci. Takođe, agenti čuvene detektivske agencije Pinkerton nosili su ga u pratnji poštanskih kočija. Sa druge strane zakona ovo oružje koristio je poznati odmetnički par Boni i Klajd…Vremenom ta puška nije izgubila svoj originalni šarm pa i danas reflektuje jedan dio američke istorije. Lovci koji je danas koriste nemaju ozbiljnije zamjerke.
Za kraj, autor ovog članka se prisjetio dječačkog oduševljenja filmom Terminator 2: Judgment day iz 1991. godine, u kojem je Arnold Švarceneger, tumačeći svoju ulogu, bio naoružan upravo puškom Vinčester 1887. Ta puška kao da je i sama poručila: “I’ll be back…”