Supersonični komercijalni letovi uskoro bi mogli ponovo postati stvarnost zahvaljujući NASA-inom projektu X-59, eksperimentalnom test-avionu za Quiet Supersonic Technology (QueSST), koji je uspešno prošao ključnu fazu testiranja motora sa maksimalnim naknadnim sagorevanjem motora (afterburner).
Zanimljivo je da je ovaj ambiciozni projekat izgrađen na osnovu istraživačkih podataka prikupljenih sa sovjetskog supersoničnog aviona Tupoljev Tu-144.
Šta je NASA-in X-59 QueSST?
X-59 je eksperimentalni avion razvijen u okviru NASA-inog projekta QueSST, sa ciljem postizanja supersoničnih brzina bez stvaranja soničnog udara – glasnog zvuka koji se javlja kada avion probije zvučni zid.
Sjedinjene Američke Države i mnoge druge zemlje zabranile su letove koji izazivaju sonične udare zbog uznemiravanja koje izazivaju u zajednicama ispod leta.
Prema zvaničnom saopštenju NASA-e od 20. decembra, prvi test motora sa maksimalnim naknadnim sagorevanjem izveden je 12. decembra u objektu Lockheed Martin Skunk Works u Palmdaleu, Kaliforniji. Smatra se da ovaj test predstavlja značajan korak ka prvom letu aviona X-59.
X-59 koristi F414-GE-100 motor sa afterburner-om, omogućavajući avionu da postigne supersonične brzine.
Najnovije testiranje potvrdilo je funkcionalnost motora u okviru potrebnih temperaturnih opsega i protoka vazduha, kao i njegovu integraciju sa ostalim podsistemima aviona.
Razvoj i karakteristike X-59
Avion X-59, dugačak 30,4 metra, sa rasponom krila od 9 metara, pokreće jedan mlazni motor, a njime upravlja jedan pilot. Projektovana brzina iznosi 1.4 Maha (1.488 km/h), dok će leteti na visini od 16.800 metara.
Jedna od ključnih inovacija X-59 je dugačak i tanak nos, koji čini trećinu ukupne dužine aviona. Ovaj dizajn pomaže u rasipanju udarnih talasa koji stvaraju sonične bumove.
Avion takođe nema standardne prozore za pilote; umesto njih koristi spoljašnji vizuelni sistem baziran na kamerama visoke rezolucije, što bi moglo uticati na budući dizajn aviona.
Motor montiran na gornji deo trupa i glatka donja strana aviona dodatno smanjuju uticaj soničnog udara, čineći X-59 važnim korakom ka supersoničnim putničkim letovima.
Trka za supersonični let
Tokom Hladnog rata, Sovjetski Savez i zapadni blok (Velika Britanija i Francuska) takmičili su se u razvoju prvog supersoničnog komercijalnog aviona.
Sovjeti su prvi postigli cilj sa Tupoljevim Tu-144, koji je poleteo 31. decembra 1968. – dva meseca pre Konkorda. Međutim, oba programa (Tu-144 i Konkord) prekinuta su zbog ekonomskih i bezbednosnih problema.
NASA učila lekcije iz sovjetskog Tu-144
Iako je Tu-144 povučen iz upotrebe 1983. godine, NASA ga je koristila tokom 1990-ih kao deo istraživanja za razvoj druge generacije supersoničnih aviona.
U saradnji sa ruskim naučnicima, Tu-144LL (Supersonična leteća laboratorija) postao je ključna platforma za prikupljanje podataka o supersoničnim letovima, što je pomoglo razvoju X-59.
Budućnost X-59
Nakon završetka početnih testova, X-59 će leteti iznad više područja Sjedinjenih Država u okviru treće faze projekta – Istraživanje povratnog odgovora zajednice.
Ova faza, planirana za period od 2025. do 2026. godine, ima za cilj prikupljanje povratnih informacija građana o prihvatljivosti buke aviona.
Prikupljeni podaci biće ključni za ukidanje zabrane supersoničnih letova iznad kopna, čime bi NASA ostvarila svoj krajnji cilj – povratak supersoničnih komercijalnih letova.
