Kina i Vijetnam (a nije Linglong)

Povoda za ovaj tekst ima više (istorijski, vojno-tehnički, geostrateški), no prva pomisao našeg čitaoca biće vezana za vijetnamske radnike koji su zaposleni u Srbiji kod kineskog poslodavca. Aktuelnost svakako jeste dobar motiv čak i na mikro planu, ali i metafora za opisivanje dosadašnjih odnosa ove dve zemlje. Čime i kako su određeni odnosi ova dva naroda, pa se oslikavaju čak i u Srbiji, videćemo iz ovog  teksta. 

• Predistorija sukoba
• Neposredne pripreme i odnos snaga
• Dejstva
• Posledice sukoba

Posle rata s Indijom 1962. godine i konflikta na reci Usuri 1969. godine, Kina je napala  i Vijetnam. Izbio je pravi ratni sukob koji se smatra i prvim ratom između dve socijalističke zemlje. Vođen je tokom februara i marta (17. februar-16. mart) 1979. godine. Kao i rat s Indijom, i ovaj rat je Kina pokušala da predstavi kao ”držanje lekcije” svojim susedima. Bez obzira na to što je u oba slučaja taktički pobedila, nije ostvarila nikakve političke i strateške ciljeve.

Vijetnam, koji se ohrabrio pobedom nad SAD i njenim satelitom, vojno je intervenisao protiv Pola Pota u Kampučiji. Kinezi to nisu mogli da otrpe već su poveli rat koji je u medijskim krugovima prozvan ”topovskom lekcijom”. Taktički su pobedili i povukli se, a Vijetnamci su ostali u Kampućiji koja je 1989. godine promenila ime u Kambodža. Kao i svaki drugi sukob i ovaj je imao značajnu predistoriju i uzroke, daleko zamršeniju nego što je to bio neposredni povod.  

Predistorija sukoba

Obe zemlje imaju bogatu i dugu istoriju. Posle hiljadugodišnje potčinjenosti Kini, Vijetnam u desetom veku stiče nezavisnost, no ostala su trvenja. Krajem XIX i u prvoj polovini XX veka čak su bili i prećutni saveznici protiv evropskog i japanskog uticaja.Dve države, koje su stalno imale manje ili veće sukobe,  približile su se i ujedinile oko komunističke ideologije.

U vreme Drugog svetskog rata kada je u Francuskoj (koja je bila dominion kolonijalne Indokine) komunistički pokret stavljen van zakona, budući osnivač savremene vijetnamske države, Ho Ši Min i njegovi saradnici sklonili su se u Kinu. Kina je pružila istinsku podršku Vijetnamu u njegovom ratu s Francuskom koji se završio proterivanjem Francuza i nezavisnošću Vijetnama. U toku 1965. do 1975. Kina je izdašno pomagala ekonomski, vojno, politički, inžinjerijski i na svaki drugi način svog južnog suseda.

Međutim, nerado je gledala na njegov mirnodopski razvoj i pravce kojim se on osnažuje i kreće.  U Vijetnamu je pred sukob s Kinom živela značajna kineska dijaspora (Hoa), u brojnosti oko 1,2 miliona ljudi. Kineski predsednik Den Sijaoping je septembra 1977. godine objavio ”da je matica dužna da brine i pojača rad na dobrobit svoje dijaspore (”Huacjao”), uključujući i Vijetnam”. U Indokini broj kineskih iseljenika bio je oko 20 miliona. Spoljni pritisak Kine na Vijetnam bio je višestruk: povlačenje specijalista i instruktora, nepridržavanje rokova za instaliranje raznih fabrika i opreme, komplikovanje i usporavanje prevoza vijetnamske robe preko svoje teritorije.

Međutim, pravi potezi vučeni su ilegalno; dobro organizovana peta kolona koju je koordinirala ambasada Kine, imala je svoje organizacije nevinog naziva : ”Savez Kineza koji su za mir”, ”Savez progresivnih Kineza”, ”Ujedinjeni front ljudi kineskog porekla”, itd. Članovi ovih organizacija odbijali su da služe vojsku, podsticali nacionalizam među zemljacima, ali i među Vijetnamcima i pokušali da se ujedine u ”Pokret za vraćanje kineskog državljanstva” s dugoročnim ciljem da se ostvari autonomija, a s trajnim ciljem da se rubni krajevi Vijetnama pripoje Kini.

U tom cilju stvorena je špijunska mreža huaćiao koja je imala zadatak da vodi ekonomski rat i destabilizuje vijetnamsku privredu. Cene su skakale, falsifikovan novac deljen je zajedno s lecima, a stvarana su i ”uspavana” skladišta oružja, opreme i hrane za budući sukob. To se posebno dešavalo u velikom obimu tamo gde je živelo 160.000 huaćiaoa  kako su, da posetimo zvali kineske doseljenike. Vijetnamci su pomno pratili ove aktivnosti i njihova državna bezbednost otkrila je nekoliko laboratorija za izradu falsifikovanih dokumenata. U pograničnoj oblasti Caobang preko 20.000 ljudi prošlo je kroz vojnu obuku uvežbavajući sabotaže. Međutim, njihova najdragocenija uloga bila je da se pripreme kao vodiči kineskim trupama.

Špijunske aktivnosti su se proširile i na teško kontrolisanu morsku obalu gde je mogućnost iskrcavanja ilegalaca i diverzanata bila veoma velika. Podsetimo se i mape Vijetnama gde on celom svojom istočnom dužinom izlazi na more. Tajne službe Kine stvorile su ilegalne organizacije koje su vršile sporadične sabotaže koje nije bilo lako povezati.

Problem vijetnamske kontraobaveštajne službe bio je otežan i time što se Vijetnamci i Kinezi praktično ne razlikuju u fizionomiji, a poznavanje jezika u pograničnim provincijama je obostrano. Ipak, utvrđeno je da su kineski agenti počeli da se infiltriraju u vijetnamsku svakodnevicu već 1964. godine, da bi u drugoj polovini 1979. i početkom 1980. godine u Vijetnamu delovalo oko 400 špijunsko-diverazantskih grupa. 

Neposredne pripreme i odnos snaga

Pripreme za sukob su potrajale nekoliko meseci. U novembru 1978. SSSR i Vijetnam potpisuju ugovor o uzajamnoj pomoći. Već sedmog decembra zaseda Centralni vojni savet NR Kine radi razmatranja nastale situacije i daljeg delovanja. Deng Sjaoping, zamenik presednika saveta imenovan je za komandanta istočnog dela autonomne oblasti Guangsi Džuang, koja se graniči s Vijetnamom. Doneta je odluka da se pojačaju pogranične trupe. Savet je sutradan, osmog decembra izdao naređenje o visokoj borbenoj gotovosti okruga koji se graniče s SSSR i Mongolijom: Šenjang, Peking, Landžou (provincija Gansu), Sinđang.

Trupe ovih okruga trebalo je da se neprimetno dislociraju iz svojih garnizona jer se očekivao uzvratni udar. Kinezi su očekivali glavni protivudar od SSSR i Mongolije. U slučaju da krenu Sovjetske trupe, vijetnamsko ratište bi smesta postalo drugorazredno. Vojni okrug Guangdžou je do jutra osmog januara 1979. godine završio operativni razmeštj trupa, dovodeći ih na početne položaje. Isto to urađeno je i u provinciji Juan. U prvom ešalonu našlo se devet pešadijskih i šest teritorijalnih divizija. Sam teren na glavnim pravcima napada bio je težak, planine obrasle prašumom, pa su u kineskoj vojsci, kao i u vreme partizanskog rata, oformljene jedinice nosača. 

Prema pravovremenim izveštajima sovjetske obaveštajne službe koncentrisane su impresivne snage: 44 divizije sa oko 600.000 boraca. Međutim, u samom prodoru učestvovalo je oko 250.000 boraca. Na vijetnamskoj strani ovako masovni pokreti nisu mogli proći neprimećeno, pogotovo što su imali odličnu obaveštajnu saradnju sa najvećim saveznikom, SSSR. Kineze je čekalo oko 100.000 boraca, s tim da se u prvoj borbenoj liniji nalazilo samo ljudstvo pograničnih jedinica i grupe teritorijalne odbrane koje su pravovremeno uzbunjene.

Regularne trupe Vijetnamske narodne armije nalazile su se na drugoj liniji u zaštiti reona Hanoja i Hajfonga radi pravovremenog intervenisanja kod eventualnog prodora neprijatelja. Neke od tih jedinica su i učestvovale u borbama po potrebi. Brojčanu premoć Kineza Vijetnamci su nadoknadili izuzetno iskusnim teritorijalcima koji su imali višegodišnje, pa i višedecenijsko iskustvo.

Dejstva

Konačno rešenje za početak borbi izdao je Politbiro CK KPK devetog februara. Tek osam dana kasnije, 17. februara 1979. godine u 04.30 kineske trupe dobile su naređenje da pređu granicu. Istovremeno, avioni RV Kine poslati su u preventivne patrolne letove kako bi u Tonkinškom zalivu zaštitili naftne platforme. Posle žestoke artiljerijske pripreme počeo je prodor u severne provincije. Međutim, pešadija je smesta naišla na žestok otpor graničara i teritorijalaca. Napadi su vršeni u nekoliko pravaca kako bi se razvukla odbrana Vijetnamaca. Dejstva su počela duž cele granice.

U prva tri dana Kinezi su uspeli da zauzmu sedište provincije Laokaj i na nekoliko mesta prodru oko 15 kilometara u dubinu teritorije. Posle toga, napredovanje je stalo. Posle velikih pojačanja i po cenu velikih gubitaka, NOAK (Narodno-oslobodilačka armija kine) krajem februara uspela je da zauzme još jedan provincijski centar – Kaobang. Kulminacija prodora dogodila se četvrtog marta kada je zauzet Langšon, značajno uporište. Njegovim padom otvoren je put ka Hanoju. O značaju tog grada govori podatak da su već sutradan Vijetnamci proglasili opštu mobilizaciju. Međutim, istog tog dana su i Kinezi objavili prekid napada i početak povlačenja. Ipak, borbe su se produžile sve do konačnog napuštanja teritorije Vijetnama, 16. marta. Vijetnamci su ih ”ispratili” pod borbom. Borbe su bile isključivo kopnene. Ne zna se iz kojih razloga  nisu koristili borbenu avijaciju i ratnu mornaricu.

Situacija na moru je bila veoma indikativna tog leta, 1978. godine.  Brodovi tihookeanske flote RM SSSR nalazili su se u vodama Južnokineskog i Istočnokineskog mora, gde su sprovodili obuku. Početkom 1979. godine u Južnokineskom moru bila je skoncentrisana moćna flota u kojoj se nalazilo 13 velikih brodova. Sovjetska flota je u to vreme koristila bivšu američku vojnu luku i pripadajuću bazu Kamran. Krajem februara, kada su borbe uveliko tekle, eskadra je bila ojačana i u njoj se nalazilo 30 brodova od kojih su većina bili raketonosci, klasa u koju su Sovjeti najdalje otišli u razvoju.

Pored toga, neutvrđen broj klasičnih podmornica stalno je patroliralo krećući iz sedam baza, od kojih je većina bila sovjetska. Deo podmornica koje su patrolirale na površini, formirale su vidljiv zaštitni kordon na ulazu u Tonkinški zaliv, pa su na taj način blokirali prilaz brodovima drugih država. Dežurne udarne grupe US Navy iz sastava Tihookeanske flote (nosač aviona Konstelejšn CV-64) nisu ni pokušavali da prođu kroz tu barijeru.

Šestog marta američki nosač aviona sa svojom udarnom grupom napustio je zonu Južnokineskog mora.  U toku borbi u luku Hajfong neprekidno su pristizali i istovarivali svoj teret transportni brodovi SSSR ali i drugih članica Varšavskog ugovora, Nemačke Demokratske Republike, Bugarske i drugih zemalja.

Posledice sukoba

Sukobi su formalno okončani, ali gotovo deceniju još su ostala trvenja i zategnutost. Na granicama je stalno dolazilo do sukoba i provokacija (juni 1980, maj 1981, april 1983. i 1984, jun 1985. i decembar-januar 1986-1987). Poslednji sukob dogodio se u martu 1988. godine. Kako smo već naveli, kinesko disiplinovanje, ”lekcija topovima” nije postigla strateške rezultate, ako ne računamo to da su i na ovaj način stratezima geopolitike stavljali do znanja na šta su sve spremni i u kom pravcu se kreću. Posle dugog perioda relativno dobrih odnosa (pri čemu se Vijetnamci nisu  opuštali znajući dobro karakter svojih suseda), 2014. godine u Vijetnamu su izbile antikineske demonstracije u kojima su ubijena dva Kineza, a više od sto ih je ranjeno.

Premijer Vijetnama Ngujen Tan Dung apelovao je na građane da pokažu patriotizam i ”odbrane suverenitet zemlje”, a Ministarstvo spoljnih poslova Kine apelovalo je da se smanje tenzije i izrazilo veliku zabrinutost. Formulacija koju su primenili glasila je: ”Nastavićemo da ulažemo zvanične proteste različitim kanalima koji su nam na raspolaganju”.

Ovaj put sukob nije nastao kao želja Kine da topovima drži lekcije, već stoga što su Kinezi u Južnom kineskom moru postavili naftnu platformu u oblasti na koju obe zemlje polažu pravo. Pri tom su Vijetnamci našli odlične saveznike i simpatizere u Filipincima kada su se u Manili okupili na protestu ispred kineskog konzulata uzvikujući ”Kina napolje” i pozivajući se na ujedinjenje snaga. 

Šta se to dogodilo pa niko više nije brz na obaraču? Opet je ekonomija bila ta koja miri zavađene. Treba podsetiti: kada se Kina otvorila za svet posle Maove smrti, njen izvoz bio je deset milijardi dolara, što je predstavljalo tek procenat ukupne svetske trgovine. Danas Kina ima stopu izvoza od 4,3 biliona dolara i po tome je prva na svetu. Ni Vijetnam nije mogao da ostane ravnodušan na takvu vrstu trgovačkog izazova i partnerstva. Podsetimo da je put od neprijatelja do poslovnih partnera koji moraju da žive jedan pored drugog savladan relativno brzo (za razliku od odnosa Kine i Indije). Stiglu su čak da naprave i tri umetnička filma na temu spomenutog rata. U svakom slučaju, Daleki istok se vratio na svetsku scenu, bez obzira na različitosti i neslaganja.