Nesuđena puška američke vojske
Poluautomatski karabin sistema Ruger Mini-14 konstruisao je američki dizajner streljačkog oružja Džejms Saliven, saradnik Judžina Stonera – tvorca jurišne puške M16. Zasnovan na dokazanoj konstrukciji Kanađanina Garanda, lagani i spretni Mini-14 nije postao službeno oružje američke armije ali je slavu stekao u rukama rančera, avanturista, lovaca i snaga reda.
Amerikanci su vrlo rano uvidjeli brojne prednosti poluautomatskih nad obrtno-čepnim brzometnim puškama i početkom dvadesetih godina prošlog vijeka otpočeli opsežna istraživanja i razvoj sa namjerom da repetirku “Springfild M1903” zamijene modernim poluautomatskim oružjem.
Naime, francuska poluautomatska puška “Fusil Automatique Modele 1917” u kalibru 8 mm Lebel, koja je usvojena pred kraj Prvog svjetskog rata, smatra se prvom takvom puškom izrađenom u ozbiljnijoj seriji, a na francuskim iskustvima počivao je i razvoj novog američkog oružja.
Upoznavanje sa porijeklom i rodoslovom karabina sistema Ruger Mini-14 vodi nas, dakle, u period između dva svjetska rata, a počinje konkursom američke vojske za rješenje nove službene poluautomatske puške. Rođeni Kanađanin francuske provenijencije – oružarski genije Žan Garand (kasnije svjetski poznat pod amerikanizovanim imenom Džon Garand) učestvuje na tom konkursu. Nakon niza vlastitih prototipova, Garand sa novorazvijenom, unaprijeđenom i prilagođenom konstrukcijom na kraju odnosi pobjedu nad konkurentskim puškama. Mnogo toga je napisano o puškama sistema “Garand M1”, ali je možda najpreciznije reći da ova puška pripada elitnom klubu čiji članovi danas najbolje govore sami za sebe i to samom svojom pojavom. Prema izuzetnoj knjizi “Hatcher’s Notebook” general-majora američke armije Julijana S. Hečera, koji je bio član komisije, vojnička poluautomatska puška “Garand M1” zvanično je usvojena 9. januara 1936. godine kao “U.S.Rifle caliber .30, M1”.
Legendarni veteran “Garand” izvojevao je mnoge pobjede u Drugom svjetskom ratu i dokazao se neprikosnovenim kvalitetom, pouzdanošću i snagom. “Garandom” su bili opremljeni američki vojnici koji su se iskrcali na francuske obale Normandije, a general Paton za tu pušku jednom je rekao da je “najbolja alatka za ratovanje ikada izmišljena”.
Poluautomatska puška “garand M1” punila se odozgo okvirima kapaciteta osam metaka kalibra .30 06 (7,62×63) a funkcionisala je na principu gasne pozajmice koja se obavljala kroz kanal izbušen sasvim blizu usta cijevi. Takozvani klip dugog hoda imao je višestruku funkciju, njegov prednji kraj nalazio se ispod cijevi i saobraćao je kroz dugi gasni cilindar.
Sastavni dio klipa bio je složeni zadnji kraj, vidljiv sa desne strane oružja, koji je na sebi imao ručicu za zapinjanje i naročit kosi kanal za obrtanje rotacionog zatvarača. Zatvarač je bravio u sanduk uz pomoć dva brijega. Nakon ispaljenog posljednjeg metka, limeni okvir izbacivan je nagore uz karakteristični zvonki metalni zvuk. Zadnji nišan bio je diopterskog tipa, a prednji klasična mušica (puška je bila neobično precizna za jedno poluautomatsko oružje).
“Garand M1” bila je prva masovno usvojena i upotrebljavana službena poluautomatska puška u istoriji (američka vojska je jedina od zaraćenih strana koja je u Drugi svjetski rat ušla skoro potpuno opremljena puškom tog tipa). Proizvođena je od strane nekoliko američkih firmi, pored matične “Springfield Armory”. Nakon što je rat završen, ona je postala službena puška brojnih zemalja, mnogi su je i kopirali uz manje ili veće modifikacije (npr. italijanska “Beretta BM59”), a u američkoj službi zadržala se sve do 1959, kada je zamijenjena novom i modernijom automatskom puškom M14 u kalibru 7,62×51 NATO. M14 nije bila ništa drugo do usavršeni i modernizovani “garand” u novom kalibru i sa selektivnom vatrom.
M14
Vojnička puška selektivne vatre M14, koja se kratko zadržala u službi američke vojske, nastala je nakon niza različitih eksperimentalnih prototipova razvijanih od strane više inženjera pri “Springfield Armory”. Kako je već rečeno, “garand M1” dokazao se kao veoma pouzdano i robusno oružje, ali već pred kraj Drugog svjetskog rata nametnula se potreba za nečim modernijim i efikasnijim. Amerikanci su, naime, ovoga puta uvidjeli prednosti tada veoma naprednih njemačkih automatskih pušaka StG44 izrađenih oko takozvanog srednjeg puščanog metka kalibra 7.92×33 mm Kurz pa je istraživanje išlo u ovom pravcu.
Trebalo je objediniti karakteristike poluautomatskih i automatskih pušaka (Garand i BAR) i karabina (M1 i M2), ali i automata (M3 u kalibru .45ACP) što je, između ostalog, značilo da se mora razviti novi, kraći, lakši i blaži metak pogodan za efikasno otvaranje rafalne paljbe. Džon Garand lično je počeo od modifikovanja standardnih pušaka M1 dodavanjem selektora paljbe i kutijastih okvira kapaciteta 20 standardnih metaka .30 06, što je brzo napušteno kao loše rješenje jer je čak i znatno teža automatska puška BAR M1918 bila neprecizna i imala lošu kontrolu pri rafalnoj paljbi s ramena. Poslije čitavog niza eksperimenata sa različitim, potpuno novim prototipovima automatskih pušaka, na kojima je radilo više grupa inženjera (prototipovi T25, T47 itd), a dizajniranih oko novorazvijene municije 7,62x51NATO, na kraju je nastala automatska puška M14 zasnovana na Garandovim prototipovima T20E2 i T44 koji vode direktno porijeklo od njegovog modela M1.
Čitav taj razvojni put predstavlja veliku kontroverzu, pa se i danas o tome dosta piše i raspravlja, a puška M14 ipak je bila teški promašaj ako uzmemo u obzir iskustva, uzore i zahtjeve od kojih se pošlo; isuviše teška, dugačka i nezgrapna, ona nije mogla da obezbijedi efikasnu kontrolu pri rafalnoj paljbi uprkos novousvojenoj municiji kalibra 7,62×51 koja je samo na papiru bila obećavajuća u ovom smislu. Konstrukciono se nije mnogo razlikovala od modela “garand M1” s tim da je uklonjen dugački i nezgrapni gasni cilindar koji se pružao do usta cijevi, a otvor za gasnu pozajmicu izbušen je bliže sredini cijevi, primijenjen je takozvani Vajtov sistem sa specijalnim kratkim klipom koji prenosi impuls na potisnik zatvarača i ne dozvoljava ulazak barutnih gasova u cilindar (klip je razdvojen na dva dijela, a barutni gasovi se brzo eliminišu).
Dodat je kutijasti odvojivi magacin kapaciteta 20 metaka i selektor vatre, a zadržan je rotacioni zatvarač sa dva braveća brijega koji funkcioniše na način istovjetan onom na M1. Zadnji nišan bio je i ovdje tipični diopter, a prednji mušica. Na ustima cijevi nalazio se razbijač barutnih gasova. Puška M14 u službi američke vojske zadržala se od 1959. do 1964. godine, kada je zamijenjena puškom M16, konstrukcijom Judžina Stonera u sasvim novom kalibru 5,56x45NATO. Međutim, jedna potpuno nova puška, na kojoj je radio Stonerov saradnik Džim Saliven, a koja će nešto kasnije nastati, pokazala je da M14 ima ogroman potencijal ako se sagradi upravo oko metka 5.56. Riječ je o karabinu Ruger Mini-14.
Ruger Mini-14
Firmu “Sturm, Ruger & Co” osnovali su 1949. u gradu Sautportu, u američkoj saveznoj državi Konektikat, umjetnik-heraldičar i preduzetnik, diplomac sa univerziteta Jejl Aleksander Mekormik Starm i talentovani pronalazač, jedan od poznatih i dokazanih oružarskih umova 20. vijeka Vilijam Baterman Ruger. On je bio zaljubljenik u oružje još od djetinjstva, kada je od oca na poklon dobio pušku. Kasnije, kao student, u jednoj praznoj sobi napravio je radionicu u kojoj je konstruisao puškomitraljez. Tehničke crteže, koje je izradio na kuhinjskom stolu, dostavio je 1938. vojnim zvaničnicima kojima se konstrukcija toliko dopala da su mladog Rugera posavjetovali da postane konstruktor oružja. Tako je i bilo, a deset godina kasnije Ruger i njegov partner Aleks Starm predstavili su prvi proizvod novoosnovane firme – bio je to čuveni sportski poluautomatski pištolj Ruger Standard u kalibru .22lr koji je brzo osvojio ne samo srca sportskih i rekreativnih strijelaca već je i usvojen od strane američke vojske kao pištolj za vježbu. Tokom 53-godišnje karijere Ruger je pomogao u razvoju i sam patentirao na desetine različitih modela sportskog i lovačkog oružja, od kojih su neki postigli ogroman uspjeh i popularnost čim su se pojavili.
Oružje sa Rugerovim karakterističnim orlom širom svijeta je poznato po tehničkim inovacijama, kvalitetu, preciznosti, pouzdanosti i bezbjednosti. Godine 1965. kompaniji “Ruger” pridružio se takođe poznati inženjer i konstruktor oružja Leroj Džejms Saliven. Saliven je prethodno radio sa Judžinom Stonerom na konstrukciji automatske puške M16 i na tom projektu se dokazao kao veoma talentovan i sposoban (Saliven je odgovoran za proporcionalno smanjenje dimenzija Stonerove AR10, odnosno njeno prilagođavanje daleko manjem metku .223). Mnoge Salivenove konstrukcije, poput puškomitraljeza “Ultimax 100” i jurišne puške SAR 80 (popularne “singapurke”), postigle su veliki internacionalni uspjeh i smatraju se uspjelim i danas.
Znajući sve to, Bil Ruger je Salivenu povjerio naročit zadatak – trebalo je da vojničku automatsku pušku M14 kalibra 7,62×45 mm proporcionalno smanji i prilagodi metku .223 Remington (5,56×45 mm). Izazov je prihvaćen i rad su zajedno započeli imajući na umu prvenstveno civilno tržište, ali nadajući se i eventualnim vojnim narudžbama (Saliven je, prema vlastitim riječima, Rugeru skretao pažnju na to da je vojska već usvojila pušku M16 i da se neće odlučiti za poluautomatsko oružje koje izgleda kao sportska, a ne jurišna puška). Vodilo se računa o tome da se konstrukcija M14 uprosti i u što većoj mjeri pojeftini i pojednostavi proizvodnja, a uvedene su i određene inovacije. Tako je 1974. rođena puška Ruger Mini 14. Ruger i Saliven su na “Mini 14” primijenili specijalni sistem pozajmice barutnih gasova sa takozvanim fiksnim klipom. Naime, specijalni kratki klip namijenjen prenošenju impulsa barutnih gasova pri paljbi je nepokretan. On zalazi u odgovarajući otvor na prednjem kraju šipke-potisnika zatvarača (koja, dakle, ima ulogu i komore gasne pozajmice) čiji zadnji kraj ima isti oblik i funkciju kao na velikoj M14. Na njemu se sa desne strane nalazi ručica zatvarača i ploča sa kosim kanalom koja je namijenjena rotiranju već opisanog rotacionog zatvarača sa dva brijega koji bravi u sanduk.
Karabin Mini-14 bio je pun pogodak i nakon predstavljanja brzo je prihvaćen od strane lovaca u matičnoj zemlji, ali i u svijetu. Vremenom su razvijane različite varijante, od kojih je takozvana “rančerska puška” imala mogućnost lakog montiranja optičkog nišana, a konstrukciono je riješena tako da izbacuje čaure pod blažim uglom. Razvijena je i verzija sa selektivnom vatrom AC-556, pištoljskim rukohvatom i metalnim preklapajućim kundakom kao i verzija izrađena u potpunosti od nerđajućeg čelika i sa polimerskim kundakom. Kundaci mogu biti od punog drveta, laminata ili polimerni. “Mini 14” u kalibru 7,62×39 zove se “Mini Thirty” i popularna je zbog jeftine i lako dostupne municije za AK47.
Tako je, zahvaljujući američkim konstruktorima Bilu Rugeru i Džimu Salivenu, legendarna i besmrtna konstrukcija Kanađanina francuskog porijekla Džona Garanda nastavila da živi u rukama ogromnog broja lovaca, sportskih i rekreativnih strijelaca, rančera i avanturista, ali i francuskih službi reda koje su Ruger Mini 14 pod oznakom “Musketon AMD” usvojile krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka. Kroz taj karabin se u novoj inkarnaciji i na simboličan način stara Garandova konstrukcija vratila na tlo Francuske – zemlje kojoj je u rukama američkih vojnika u Drugom svjetskom ratu donijela slobodu.
