Austrijski “Štajer Arms” zablistao je ove godine na sajmu IWA sa revolucionarnim lovačkim karabinom čiji su cijev i sanduk izrađeni od jednog bloka čelika metodom hladnog kovanja
- Do sada u svijetu uobičajena praksa da se cijev i sanduk karabina izrađuju odvojeno
- Austrijski proizvođač sa novim modelom postigao najviši mogući stepen saosnosti i čvrstoće sanduka i cijevi;
- “Monobloc” je rodonačelnik novog koncepta i budući uzor drugim proizvođačima;
- Firma iz grada Štajer GFM GmbH pionir i apsolutni svjetski tehnološki lider na polju izrade cijevi hladnim kovanjem;
- 1959. godine i kraguevačka “Zastava” nabavila austrijske GFM mašine za hladno kovanje cijevi;
- Grad Štajer prvi evropski grad sa električnom uličnom rasvjetom.
Čuveni austrijski proizvođač Štajer – Manliher (od prvog januara tekuće 2019. godine zove se Štajer Arms) zablistao je na ovogodišnjem nirnberškom sajmu IWA sa novim lovačkim karabinom “Steyr Monobloc”, čiji su cijev i sanduk izrađeni od jednog jedinog bloka čelika metodom hladnog kovanja. Do sada je u svijetu bila uobičajena praksa da se cijev i sanduk karabina izrađuju odvojeno, nerijetko od različitih materijala, pa je revolucionarni novitet privukao dosta pažnje i u Americi, gdje je početkom godine prikazan na Shot Show-u Las Vegasu. Austrijski proizvođač sa novim modelom postigao je najviši mogući stepen saosnosti i čvrstoće sanduka i cijevi (o čvrstoći spoja ne treba trošiti riječi) te napravio revolucionarni pomak u konstrukciji i izradi lovačkih karabina, pa se s pravom može očekivati da je “Monobloc” rodonačelnik novog koncepta, koji će u budućnosti biti uzor drugim proizvođačima. Zašto dobre poznavaoce ne čudi da je upravo u austrijskom gradu Štajeru napravljen bitan iskorak u tehnologiji hladnog kovanja cijevi saznaćete u daljem tekstu ali prije toga, kako je i red, nekoliko riječi o proizvođaču.
Istorija firme Štajer – Manliher
Steyr Arms (Štajer Arms) je austrijski proizvođač oružja sa sjedištem u gradiću Sankt Peter in der Au, nedaleko od grada Štajera. U početku dio velikog konglomerata Steyr-Daimler-Puch (Štajer – Dajmler – Puh) firma se odvojila nakon što je konglomerat prestao da postoji 1989. godine. Tada započinje samostalan rad pod nazivom Steir Mannlicher AG. Od prvog januara 2019. godine naziv je promijenjen u Steyr Arms.
U gradu Štajeru stotinama godina se kovalo oružje a toj tradiciji, koja datira još iz 12. i 13. vijeka, svakako je na ruku išla činjenica da obližnji rudnik Erzberg predstavlja najveći rudnik gvozdene rude u Austriji. Šesnaestog aprila 1864. godine mladi kovač i puškar Josef Werndl (Jozef Verndl) zajedno sa svojim bratom osnovao je fabriku oružja koja će zahvaljujući brojnim inovacijama postati kamen temeljac za više današnjih važnih visoko-tehnoloških austrijskih kompanija.
Josef Werndl rano je prepoznao ogroman potencijal tada sasvim nove industrijske oblasti – elektrifikacije. 1884. godine zahvaljujući ovoj firmi u Štajeru je održana izložba na kojoj su prikazana elektrotehnička dostignuća i njihove prednosti. Tokom te izložbe osvijetljene su gradske ulice a u istorijskim knjigama ostaće zabilježeno da je grad Štajer prvi evropski grad u kojem je uvedena električna ulična rasvjeta.
Ime velikog austrijskog konstruktora oružja Ferdinanda Ritera fon Manlihera neraskidivo je vezano za istoriju ove svjetski poznate kompanije. Naš narod je firmu Štajer kroz istoriju upamtio po službenom pješadijskom naoružanju Austro-ugarskog carstva i to puškama sistema Štajer – Manliher M95 sa pravo-čepnim saobraćanjem zatvarača te pištoljima sistema Rot – Štajer M1907 i Štajer M1912. Lovački karabin sa jedinstvenim rotacionim magacinom sistema „Manliher – Šenauer“, zajednička konstrukcija inženjera Ferdinanda Ritera fon Manlihera i Ota Šenauera uvedena 1903. godine, bio je veoma kvalitetno napravljen i omiljen od lovaca u cijelom svijetu pa je njegova proizvodnja trajala sve do 1973. godine.
Mlađim čitaocima svakako će prva asocijacija na pomen ove firme biti „bullpup“ automatske puške sistema Štajer AUG, aktuelno službeno oružje austrijske vojske (Bundesheer) – oružje prepoznatljivog futurističkog dizajna, često viđeno u akcionim filmovima i kompjuterskim igrama koje ni danas, preko četrdeset godina od uvođenja, nije izgubilo oreol avangardnog. Treba svakako spomenuti i ultramoderne pištolje iz serije Štajer M, više nego dostojne konkurente velikom Glock-u.
Ovom prilikom bitno je podvući da je krajem 1960-ih godina u proizovodnju uvedena službena vojnička snajperska puška sistema SSG 69 sa polimerskim kundakom. Već sljedeće 1970. godine na jednom streljačkom takmičenju austrijski oficir sa tom je puškom postigao svjetski rekord a njeni lovački derivati uskoro će osvojiti cijeli svijet i postati pravi bestseler.
Tradicija hladnog kovanja cijevi u gradu Štajeru
Manje je poznato da je tehnologija hladnog kovanja cijevi za vatreno oružje nastala u Njemačkoj, za vrijeme Drugog svjetskog rata, a brzo nakon rata tu je tehnologiju do savršenstva dovela firma u Štajeru, u Austriji. Osnovne prednosti hladnog kovanja cijevi ogledaju se u uštedi u materijalu i završnoj obradi, visokoj produktivnosti, tačnosti ožljebljenja prema zadatim dimenzijama i poboljšanju mehaničkih svojstava čelika cijevi. Po svim pravilima izvedenim hladnim kovanjem dobija se precizna i dugovječna cijev.
Osnovni tehnološki proces hladnog kovanja cijevi vuče korijene iz njemačke fabrike “Gustav Appel Maschinenfabrik” gdje su pred Drugi svjetski rat na taj način proizvođene injekcijske igle. Nakon što je počeo Drugi svjetski rat, potencijal te firme iskorišten je za proizvodnju mitraljeskih cijevi. Naime, čuveni mitraljezi MG42, popularni “šarci”, imali su visoku kadencu od 1200 do čak 1500 metaka u minuti koja je brzo trošila cijevi. Vojska je zbog toga trebovala mnogo mitraljeskih rezervnih cijevi i morao se pronaći način da se one brzo proizvedu. Da bi ubrzali ratnu proizvodnju, Nijemci su primijenili tehnologiju proizvodnje injekcijskih igala u industriji naoružanja pri čemu je ožlijebljenje u cijevima formirano izvana, kovanjem po cijevi, bez klasičnog urezivanja žljebova. Pokazaće se da su tako proizvedene cijevi, za razliku od klasičnih, imale bolje karakteristike pri dugotrajnoj paljbi i pregrijavanju – obezbjeđena je bolja preciznost, dugotrajnost i očuvana tačnost.
Dr. Bruno Kralowetz, jedan od inženjera i vodećih stručnjaka na ovom polju, nakon rata će (1945. godine) u austrijskom gradu Štajer sa kolegama uspostaviti firmu GFM GmbH (Gesellschaft für Maschinenbau) koja je i danas apsolutni lider na ovom polju – ogromna većina mašina za hladno kovanje cijevi proizvedena je u ovoj firmi. Proizvođači oružja u svijetu uskoro su i sami počeli uvoditi ovu tehnologiju ali su mašine za hladno kovanje kupovane u Austriji.
Posebno je interesantno reći da je 1959. godine kragujevačka "Zastava" nabavila upravo austrijske GFM mašine za radijalno hladno kovanje (vjerovatno na ime ratne odštete) čime je postala jedan od pionira izrade cijevi ovom metodom, čak i prije nego što je ta tehnologija omasovljena na zapadu.
Prema Roju Vederbiju, čuvenom američkom oružaru i osnivaču svjetski poznate puškarske firme, karabin “Vederbi Mark V” bila je prva američka puška opremljena hladno kovanom cijevi iste te 1959. godine – ali cijevi tih karabina su zapravo proizvođene za Vederbi u Zapadnoj Njemačkoj kod J.P. Sauera, pogađate na kojim mašinama ? Amerikanci su ovu tehnologiju osvojili tek 1960-ih godina. Jedna zanimljivost – Zašto se u praksi pokazalo da su najkvalitetnije vojničke puške sistema AR15/M16 sa najdugovječnijim i najizdržljivijim cjevima proizvedene u Kanadi u državnoj fabrici Diemaco (danas Colt-Canada) i zašto su ih u naoružanje usvojili britanski SAS i elitne svjetske specijalne jedinice ? Odgovor je jednostavan – cijevi za kanadske puške C7 (derivate M16) proizvedene su na GFM mašinama za radijalno hladno kovanje koje su Kanađani nabavili u Austriji a Amerikanci (Colt) nisu.
Šta je to hladno kovanje cijevi ?
Hladno kovanje cijevi je tehnološki proces žljebljenja cijevi kovanjem tojest utiskivanje žljebova u dušu cijevi udaranjem po cijevi izvana dok se u cijevi nalazi specijalno oblikovani trn čiji precizno definisani i oblikovani reljef (negativ) definiše buduće žljebove i polja (pozitiv). Na taj način moguće je izraditi i ležište metka u jednom kontinuiranom slijedu. Osnovni preduslovi za izradu cijevi ovom tehnologijom su čistoća i visok kvalitet čelika.
Grubu obrađenu čeličnu šipku od koje će nastati cijev prvo je potrebno podvrgnuti bušenju. Nakon toga, sirovu i naponski stabilizovanu cijev prije kovanja u Štajeru obrađuju izvana, čime ona dobija konture buduće cijevi. Unutrašnjost cijevi potrebno je takođe fino obraditi iznutra što se postiže abrazivnim sredstvom i rotirajućom šipkom. Sve to se prekontroliše boroskopom (kamerom koja se uvodi u cijev, svaka faza tehološkog procesa kontroliše se boroskopski prije i poslije). Sad dolazimo do najzanimljivijeg dijela – hladnog kovanja unutrašnje trase cevi.
Cijev se zatim postavlja u naročitu mašinu a u unutrašnju trasu cijevi uvodi se trn. Taj trn stoji u istoj tački dok se cijev kreće preko njega i istovremeno rotira oko svoje ose. Četiri snažna radijalno postavljena čekića postepeno i u razmacima (ali velikim brojem udaraca) udaraju tačno određenu površinu vanjskih zidova cijevi. Udarci tih čekića formiraju unutrašnju trasu cevi zadatog kalibra i koraka uvijanja zavojnice. Iskusni majstori nakon kovanja cijev ispravljaju i kontrolišu kontrolnim alatom (kontrolnikom) nakon čega cijev ide na termičku obradu kako bi se uklonili zaostali naponi.
Ne samo da cijev procesom hladnog kovanja ima oblikovanu unutrašnju trasu i ležište metka već je i čvrstina takve cijevi veća – udarci čekića u tehnološkom procesu cijev izdužuju i povećavaju čvrstinu i snagu čelika.
Štajer je sada odlučio da ode i korak dalje – u jednom kontinuiranom slijedu i od jednog jedinog bloka čelika hladnim kovanjem je izrađeno ožljebljenje, ležište metka i sanduk – odatle i naziv MONOBLOC !
Novi revolucionarni karabin Steyr Monobloc
Štajer je uvođenjem novog karabina zauvijek izmijenio dosadašnju tradicionalnu oružarsku praksu. Monobloc je, kako kažu u Štajeru, sagrađen prema najstrožijim vojnim standardima i zahtjevima za čvrstinom i pouzdanošću u najtežim uslovima eksploatacije.
Da se radi o karabinu čiji su sanduk i cijev iskovani zajedno u jednoj cjelini i iz jednog čeličnog bloka, kako mu i samo ime kaže, vidi se vrlo brzo i lako – ovdje nema karakterističnog spoja između sanduka i cijevi. Postoji samo blagi i elegantni prelaz. Vanjska površina cijevi ima prepoznatljivu uvijenu reljefnu “šaru” – to je potpis Štajerovog tehnološkog procesa hladnog kovanja. Nerazdvojni dio cijevi koji obrazuje sanduk je nakon iskivanja precizno obrađen na CNC mašini.
Karabin “Monobloc” sastoji se iz tri glavna dijela: ocjevljene akcije (cijevi i sanduka iz jednog komada čelika), aluminijumskog beddinga tojest kostura kundaka i modularnog kundaka ultramodernog dizajna.
Rad na kundaku, koji je posebna priča i sam za sebe predstavlja remek djelo industrijskog dizajna, potpisuje industrijski dizajner Johen Vajs i 3D studio “Indirio”. Vajs je za osnovu uzeo kundak poznatog karabina Steyr Scout a radio je uz pomoć tri kompjuterska softvera za trodimenzionalno modelovanje i dizajniranje – Alias, Maya i AdobeCC. Kundak je polimerske konstrukcije, naslanja se na čvrsti aluminijumski bedding, savršene je ergonomije i dolazi u više boja a predviđeno je da krajnji korisnik prema vlastitim ukusima kombinuje mijenja i kombinuje inserte tojest umetke za obrazinu, pištoljski rukohvat i potkundak. Inserti su izrađeni od prirodne kože, vrlo su prijatni na dodir i odlično leže na obrazu odnosno dlanu. I umeci, kao i kundak, dolaze u više boja. U kundaku se nalazi mali bunker i predviđeno je da se u njega smjesti lako odvojivi sklop obarača/mehanizma za okidanje.
Akcija
Monobloc koristi provjerenu, dokazanu, veoma pouzdanu i bezbjednu obrtno-čepnu akciju SBS (Safe Bolt System) konstruisanu od strane inženjera Ulriha Cedrosera i predstavljenu još 1996. godine. Za SBS sistem kažu da je najbezbjedniji sistem obrtno-čepnog zatvarča koji postoji na svijetu. Specijalna pažnja pri konstruisanju ove akcije posvećena je eliminisanju opasnosti po strijelca od vrelih barutnih gasova pod pritiskom u slučaju prskanja čaure. Četiri masivna brijega na ranijim modelima bravila su u sanduk ali sada brave direktno u cijev (jer kod Monobloka cijev i sanduk su jedno!) i taj najkritičniji dio glave i čela zatvarača sa brijegovima i izvlakačem obezbijeđen je cilindričnom čeličnom čaurom koja blokira prolazak barutnih gasova pod visokim pritiskom. Ručica zatvarača takođe bravi u odgovarajući otvor u ovom slučaju čeličnog sanduka iskovanog zajedno sa cijevi pa se može reći da je primjenom SBS sistema na Monobloku stepen bezbjednosti podignut na najviši mogući nivo. Naročiti uzdužni žlijebovi na tijelu zatvarača sprječavaju nevolje skopčane sa blatom i ledom – objezbjeđuju pouzdano funkcionisanje mehanizma i u najtežim uslovima. Zatvarač se otvara pod uglom od 70 stepeni. Kroz spojnicu zatvarača pozadi izviruje zadnji kraj udarne igle i služi kao indikator – u zapetom položaju igla je vidljiva i može se opipati. Kod novog karabina “Monobloc” izabran je sistem ručnog zapinjanja udarnog mehanizma – H.C.S. sistem. Na vratu kundaka plasiran je klizač (dugme/poluga) ovog sistema koji se angažuje ručno.
Tehnički podaci:
- Kalibar: Trenutno 308 Win., 30-06 Spr. (za 2020. godinu predviđa se uvođenje: 270 Win., 7×64, 8x57IS)
- Ukupna dužina: 1075 mm
- Dužina cijevi: 558 mm
- Masa: oko 3,7 kg
- Hranjenje: Odvojivi kutijasti okvir
- Kaopacitet okvira: 4
- Okidanje: Odvojivi sklop, podesivo okidanje
- Bezbjednost: Ručno zapinjanje putem klizača na vratu kundaka, H.C.S. sistem
- Kundak: Polimerski sa odvojivim insertima presvučenim kožom, aluminijumski bedding
