Ivo Andrić, kao svetski priznati književnik, opisivao je jednu vrstu hladnog oružja u manje promovisanoj pripoveci (bar u školskom programu) pod nazivom „Mustafa Madžar“. Koje je to oružje zaokupilo pažnju čuvenog nobelovca? Reč je o nadžaku, pomalo zaboravljenom hladnom oružju, ali i alatki, koja se spletom okolnosti u Vojvodini zadržala čak do početka 20. veka. Raznovrsne upotrebe nadžaka jeste opisao Andrić, ali se spominje i u narodnoj epici (i kao oruđe i kao oružje). Vuk Stefanović Karadžić u Srpskom rječniku beleži: „Nadžak je s jedne strane kao mala sjekirica, a s druge strane ima dugačke uši“.
Etimološki gledano, iako je uvreženo mišljenje da je nadžak turcizam, semantička analiza ukazuje da je ova reč, zapravo, persijskog porekla od reči načah. Sami Turci su nadžake nazivali čugel (Škaljić, Abdulah. 1965. Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku). Nadžak je u mađarskom poznat kao csákányfokos, u nemačkom Streithamer.
No, šta je doista nadžak? Nadžak je oružje za blisku borbu, koje je upotrebljavano u Evropi u Srednjem veku, najpre kao pešadijsko oružje (u toj varijanti nadžak je bio masivniji) ili kao konjičko oružje koje se nosilo u sedlu, ili bi se kačilo uz pomoć kuke o pojas. Nadžak je bio deo starinske bojeve opreme, neka vrsta specifičnog buzdovana koji sa jedne strane ima sekiru, a s druge čekić ili bodne uši. U mirnodopsko vreme oružje se pretvaralo u višenamensku alatku. Kao oruđe nadžak je bio efikasan u tesanju, cepanju, pa i kopanju. Nadžak je raširenost dobio u vreme pojave teških oklopa u 14. veku, kada su koplja i mačevi postali manje efikasni. Turski nadžaci su bili posebno ukrašeni ornamentikom u tehnici tauširanja najčešće srebrom. Tokom osmanlijske dominacije poznati centri na Balkanu za izradu hladnog ili belog oružja bili su Kotor, Skoplje, Prizren, Jedrene, Istanbul.
Kako izgleda nadžak u osnovi? Pravih nadžaka ima samo dve vrste: klasični nadžaci su sa sekirom s jedne strane, a sa druge strane je ratni čekić; druga varijanta nadžaka jeste čekić s jedne strane, duža drška, koja se na vrhu pretvara u šiljak (često oblika piramide) ili u kljun. Sama sekira može biti polumesečasta, ali i drugih oblika.
Nadžak se pravio uglavnom od čelika, mada je korišćena bronza i mesing sa inkrustacijama drugih metala i legura, a ponegde je bilo i drvenih delova. U periodu nakon 17. veka nadžaci se neretko izrađuju od gvožđa i(li) bakra, pogotovo kad je reč o alatnoj upotrebi, а u fazi na prelazu s kraja 19. veka u 20. vek počinje upotreba tada sve popularnijeg aluminijuma.
Nadžake treba razlikovati od helebarde (sekire na vrhu koplja), koja se koristila protiv konjice, jer je sa suprotne strane sekire bila pričvršćena kuka, koja je služila da se zbaci konjanik. Takođe nadžake treba razlikovati i od bojne sekire, koja je mogla da se kombinuje sa kukom ili šiljkom. Balta – bojna sekira može biti dvosekla ili jednosekla, ima fiksirano povijeno sečivo na dršci i češće je dvoručno hladno oružje, mada ima raznih podvarijanti (dakle ima i jednoručnih), ipak lako je baltu razlikovati od bacačke ratne sekire. Prema ruskim standardima za hladno oružje iz 1999. godine (Р 51215-981) kratkodržnim se smatraju sa držaljem do 120cm, srednjim od 120 do 250 cm, dok se dugačkim smatraju iznad 250 cm. Drugim rečima, osnovni detalj za nadžake je ratni čekić, koji je mogao biti raznih oblika.
Najduže su se zadržali u delovima nekadašnje Austrougarske tokom 19. veka među stanovništvom panonskih ravnica; nadžaci su postali alat, osnovno sredstvo čuvara polja, pa su se koristili i u ritualne svadbene običaje ponegde, što je feudalni anahronizam u odnosu na ostatak Evrope, pa i Balkana. Razlog tome treba tražiti u restriktivnim merama Beča za posedovanje i dozvolu vatrenog vojničkog oružja među paorima. Nadžaci su lako mogli da promene namenu, te su bili neka vrsta alternativne zaštite.
Sadašnji status hladnog oružja je neka druga i šira tema. Pričom o nadžacima, koja ima svoje korene u davnini želeli smo da pokrenemo temu u najužem edukativnom obimu, jer je jasno da je nadžak u arhetipu ratničke tradicije srpskog naroda.
