U subotu, 20 avgusta, albanski ministar odbrane Peleši (Niko Aleks Peleshi) obavesto je javnost da je u zoni vojnog ”Mašinskog kombinata Gramš” (Uzina Mekanike Gramsh), nedaleko od grada Gramš (Gramsh), uhapšeno dvoje ruskih i jedan ukrajinski državljanin. Pod sumnjom da se bave špijunažom, ove osobe je zaustavilo vojno obezbeđenje.
U pokušaju da se oslobodi, jedan od ruskih državljana, Mihail Zorin (Михаил Зорин, 24), upotrijebio je sprej za neuroparalizu protiv dvojice stražara, nakon što su ga vojnici uhvatili”. Takođe su uhapšeni Svetlana Timofoejeva (Светлана Валерьевна Тимофеева, 33) iz Moskve, kao i Ukrajinac označen samo inicijalima kaoF.A., star 25 godina. Dvojica vojnika, sa težim oštećenjem vida, prebačena su u bolnicu na lečenje. Peleši je izjavio je da je ”prerano spekulisati o motivima uhapšenih”, ali je ukazao na ”moguću vezu sa invazijom Rusije na Ukrajinu, koju je kritikovala albanska vlada”. ”Ako se uzme u obzir širi regionalni i geopolitički kontekst, slučaj se ne može oceniti kao običan, civilni incident. Ali, ne možemo žuriti sa zaključcima”, izjavio je ministar.
”Mašinski kombinat Gramš” (Uzina Mekanike Gramsh) je osnovan 1962. godine kao državno preduzeće za prizvodnju streljačkog naoružanja za potrebe albanskih Oružanih snaga. Kombinat se nalazi u selu Čekina (Çekinë), opština Pišaj (Pishaj), a od grada Gramš (Gramsh) udaljen je 4 km. Tokom 1962. u fabrici je započeta licencna proizvodnja poluautomatskih pušaka 7,62 mm (karabinë gjysmë-automatike SKS Shqiptare). Linija za izradu automata 7,62 mm ASh78 (Automatiku Shqiptar 78) po kineskoj licenci (Tip 56, varijanta AK-47) puštena je u pogon 1974. godine. Fabrika je, inače, radila prema GOST standardima (Межгосударственный стандарт) – skupu međunarodnih tehničkih standarda koje podržava regionalna organizacija pod okriljem Zajednice nezavisnih država – ”Evro-azijski savet za standardizaciju, metrologiju i sertifikaciju” (EASC).
”Gramš” je početkom XXI veka privremeno bio zatvoren ali trenutno obavlja uništavanje i demontažu viškova, kao i reparaciju postojećeg naoružanja. Naime, Ministarstvo odbrane Albanije je u maju 2016, u sklopu ”Programa UN za razvoj” (UNDP), potpisalo ”Memorandum o razumevanju” koji se odnosio na uništavanje viškova lakog streljačkog naoružanja (Small arms and light weapons,SALW). Posao je bio deo komponente 2 (Stockpile Reduction) ”Programa za razoružanje i kontrolu naoružanja u jugoistočnoj i istočnoj Evropi” (South Eastern and Eastern Europe Clearinghouse for the Control of Small Arms and Light Weapons, SEESAC). U skladu sa odlukom Saveta EU 2013/730/CFSP, uništavanje je povereno fabrici u Gramšu. Radovi su započeti 3. oktobra 2016. uništavanjem 2199 komada lakog streljačkog oružja. U suštini, glavni cilj je bio uništiti ogromne količine oružja koje su opljačkane iz vojnih skladišta tokom nemira 1997. i, vremenom, prikupljene na terenu.
Ovi obimni poslovi pobudili su nadležne da se pokrene pitanje obnove linija i ponovne proizvodnje oružja za koje se poseduje licenca.
Novi incident je zabeležen u nedelju, 21 avgusta, u Poličanu (Poliçani). Naime, albansko Ministarstvo odbrane je sapoštilo da je albanska policija uhapsila četvoricu čeških državljana nakon što su otkriveni kako se fotografišu u jednom od tunela ”Fabrike za proizvodnju municije” u ovom mestu. Osumnjičeni su privedeni na ispitivanje, a inače su tvrdili da su samo turisti. Direktor regionalne policije, predstavnici vojne policije i najmanje dva vozila snaga za brze intervencije (Forcat e Ndërhyrjes së Shpejtë, FNSH), viđeni su kako stižu u glavni grad regiona, Berat.
”Fabrika za proizvodnju municije” (Uzina e Prodhimit të Municioneve,danas poznata kao Kombinati Mekanik Poliçan), osnovana je 1962. godine u Poličanu (Poliçani), okrug Skrapar, 22 km južno od Berata. Proizvodnjom municije je započela 1967; prvo je puštena u pogon linija metaka 7,62 mm, a potom i linije za proizvodnju ofanzivnih i defanzivnih ručnih bombi, minobacačkih mina 82 mm, detonatorskih kapsli KD 8, itd.
Posle 1992. godine, narudžbine za vojsku su drastično smanjene, a broj radne snage je redukovan sa 3200 na 1700. Uskoro, proizvodnja je potpuno obustavljena. Od jula 2006, fabrika je obnovila proizvodnju u privatnom vlasništvu. BalkanInsight je 13. juna 2016. objavio članak prema kome je, navodno, u septembru 2015, bugarska kompanija u vlasništvu Aleksandra Dimitrova, ”Allguns Ltd”, registrovana 2009. godine u Sofiji, bulevar Bugarska 1404, podnela zahtev albanskom Ministarstvu za ekonomski razvoj, trgovinu, preduzetništvo i turizam za zakup fabrike, obećavajući da će revitalizovati dotrajalu fabriku i doneti preko potrebne poslove u to područje.
Glavna trenutna aktivnost zavoda je demilitarizacija viškova municije (prema program u koji je uključen i ”Gramš”). Količina municije koja je uništena u kombinatu iznosi oko 26.000 tona (artiljerijske 57 mm, 76 mm, 85 mm, 100 mm, avio-bombe 100 kg, 150 kg, 250 kg, minobacačke mine 107 mm i 82 mm). Trenutno se demilitarizuje inostrana (ruska i kineska) minobacačka municija 82 mm, ručne bombe i municija 7,62 mm.
Zanimljivo je da je u maju 2019 sajt ”Kijevske ture po urbanom podzemlju” (Kyiv Undergraund Urbex Tours), objavio bogato ilustrovanu reportažu ”Urbeksing Albania. Poličan: U bunkerima tajne komunističke vojne fabrike” (Urbexing Albania. Polichan: Inside Secret Communist Military Bunker-factory) a o fabrici je pisano i na International Ammunition Association, Inc. Na snimcima Kyiv Undergraund Urbex uočljivo je da su pogoni za proizvodnju municije bili izgrađeni uglavnom u bunkerima pod zemljom, ali da su napušteni, bez ikakvih naznaka proizvodnje. Nakon incidenta od 21. avgusta ove godine, na mrežama se pojavila fotografija zapuštene table sa upozorenjem na albanskom: ”Objekte čuvaju naoružani stražari”. Nije poznato da li su tokom 2015. godine podignuti novi pogoni, ali, možda su Česi, postaknuti reportažom Kyiv Undergraund Urbex Tours, zaista samo želeli da turistički obiđu navodno napuštene podzemne objekte u Poličanu.
