Priča o više od pola veka dugoj pustolovini grupe ruskih vojnika, koja se odgiravala na tri kontinenta, počinje u Beogradu 1924. godine, zahvaljujući previranjima u susednoj, tada mladoj i rovitoj albanskoj državi.
Budući albanski premijer i kralj Ahmet Zogu rođen je 1895. godine u tvrđavi Burgajet, u severoistočnom albanskom okrugu Mat, kao Ahmet Muhtar Bej Zogoli (kasnije je „albanizovao” tursko ime u Zogu). Zahvaljujući staleškom položaju, brzo je sticao političku karijeru, tako da je već 1921. godine bio premijer, ministar policije i zapovednik albanske vojske.
No, u zemlji je imao niz političkih protivnika, koji su ga primorali da se u junu 1924. godine povuče sa svih položaja i spas potraži u susednoj Kraljevini SHS (Jugoslaviji). Sa njim je u izgnanstvo pošlo i 300 pristalica iz njegovog fisa Mat, subetničke grupe Gega.
U Jugoslaviji je, inače, živeo i Zoguov zet Cena Bej Kriuziju, moćni vođa fisa iz okoline Đakovice. Uz Zogua nalazio se i osvedočeni prijatelj, zagonetni pustolov, pukovnik Leon de Giljardi. Prema jednim izvorima, Giljardi je bio poreklom Belgijanac, koji je u Albaniju došao još 1914. godine, u sklopu Međunarodne kontrolne komisije. No, postoji i daleko „romantičnija” verzija: Giljardi je, navodno, bio italijanskog porekla a služio je u austrougarskoj vojsci. No, prilikom neuspešnog atentata na njegovog brata, vatrenog političara, poginula im je majka. Kad je na završetku suđenja zaključeno da je čitav slučaj bio politički motivisan pa su atentatori oslobođeni, ogorčeni austrijski oficir uzeo je pravdu u svoje ruke i usred sudnice likvidirao majčine ubice. Nakon toga, dezertirao je iz austrijske armije, prebegao u Tiranu i stupio u albansku vojsku.
Utočište u Kraljevini SHS
Zogu se smestio u beogradskom hotelu „Bristol”, gde je kovao planove za povratak u domovinu. Kako bi „za svoju stvar” pridobio zvanični Beograd, Jugoslaviji je ponudio izvesne teritorijalne ustupke. No, otišao je i korak dalje: finansijere je potražio u moćnim preduzećima „Anglo-Persian Oil” i „Standard Oil Company, Inc”, obećavajući im koncesije na eksploataciju albanske nafte. Tako je Zoguov plan dobijao konkretne obrise – novac je obezbeđen, Cena Bej počeo je vojnu obuku Albanaca oko Đakovice a pripadnici fisa Mat pripremali su se za ustanak u Albaniji. Poseban sporazum sklopljen je s Beogradom: Vlada se saglasila da obezbedi naoružanje, dopusti Albancima s Kosova da se pridruže Zoguovim trupama, obećala podršku 2000 dobrovoljaca iz Pogranične trupe i rezerve odevenih u albansku nacionalnu nošnju, te dozvolila vrbovanje Rusa emigranata koji su živeli u Jugoslaviji. Jedini uslov bio je da ovim plaćenicima komanduje oficir jugoslovenske vojske.
Ovaj izbor nije bio slučajan. Nakon tragične epopeje pripadnika Bele armije, znatan broj ruskih izbeglica našao je utočište u Kraljevini SHS. Do 11. juna 1921. kod Đevđelije su u Jugoslaviju prešli delovi Prvog armijskog korpusa generala Aleksandra Kutepova, 1924 borca Donskog i Kubanskog korpusa generala Fjodora Abramova i Mihaila Hostikova i 3520 pripadnika 1. kubanske divizije Grigorija Tatarkina. Do 29. avgusta istim putem pristiglo je 3578 konjanika 1. konjičke divizije generala Ivana Barboviča, do 17. novembra – 1430 kozaka 1. donske brigade, a 8. decembra – Nikolajevsko konjičko učilište.
Vlada u Beogradu odlučila je da celokupan sastav 1. Konjičke divizije primi u Pograničnu trupu i, delimično, u Žandarmeriju. U Pograničnu trupu je 1921. godine, na osnovu jednogodišnjeg ugovora, prvo primljeno 135 oficira i 2611 vojnika a u Žandarmeriju 842 oficira, da bi taj broj uskoro narastao na 4500 vojnih lica. Pri tome, 1. brigada Konjičke divizije raspoređena je na liniji Debar-Prizren-Đakovica, znači, prema Albaniji. No, Skupština je već aprila 1922. godine donela Zakon o formiranju Finansijske straže, koja je preuzela niz dužnosti Pogranične trupe. U Finansijsku stražu primljeno je samo 1700 Rusa, tako da je veliki broj profesionalnih vojnika, s iskustvom u borbi protiv albanskih kačaka, ostao bez posla.
Stižu plaćenici
U skladu s dogovorom sklopljenim s Nikolom Pašićem, Zogu je uposlio jugoslovenskog pukovnika ruskog porekla Andreja Miklaševskog kao zapovednika ruskih najamnika. Miklaševski je u ruskoj Crnomorskoj floti napredovao do čina poručnika korvete. Pred početak Prvog svetskog rata preveden je u artiljeriju i raspoređen u 8. autotransportnu, pa u 1. četu bornih kola. Za hrabrost iskazanu tokom borbi pod Lovičem, 4. decembra 1914, odlikovan je krstom svetog Đorđa IV stepena. No, nakon početka borbi u Dobrudži, prebačen je u 47. korpus generala Andreja Zajončkovskog, gde se borio uz vojnike Prve srpske dobrovoljačke divizije. Ovde je, navodno, odlikovan Karađorđevom zvezdom. Nakon izbijanja Oktobarske revolucije emigrirao je u Kraljevinu SHS, gde je primljen u vojnu službu s činom pukovnika.
Miklaševski je regrutovao svoje sunarodnike tako da su već 10. decembra ruski najamnici počeli da se prikupljaju u Debru. Pet dana kasnije ovamo je s grupom konjanika, koji će činiti okosnicu Ruskog odreda, prispeo Vladimir Berestovski, pukovnik bivšeg 9. kijevskog husarskog puka. Ovaj puk ustanovljen je u sklopu 9. konjičke divizije Dobrovoljačke, Bele armije tokom jeseni 1919. godine. Nakon velikih gubitaka u borbama s Crvenom armijom, divizion „kijevaca” ubačen je 16. aprila 1920. u 6. konjički puk, koji je 8. avgusta ušao u sastav 1. konjičke divizije. Nakon prelaska u Jugoslaviju, bivši kijevski husari, kao i cela divizija, primljeni su u Pograničnu službu. No, 1922. godine većina njih ostala je bez posla pa su sa zadovoljstvom prihvatili poziv Berestovskog, odnosno Miklaševskog.
U Debar je iz Bugarske prešao i bivši pukovnik Kučuk Kaspoletovič-Ulagaj s grupom Čerkeza. Ulagaj je služio u ruskom 18. severnom dragonskom puku. Tokom Oktobarske revolucije priključio se kontrarevolucionarnoj Kubanskoj armiji a uskoro je dobio komandu nad Čerkeskim konjičkim pukom Prve konjičke divizije. Nakon propasti kontrarevolucije, emigrirao je u Bugarsku. Na poziv Miklaševskog, sa nekolicinom bivših saboraca, pridružio se Ruskom odredu. Tako je borbena grupa ruskih plaćenika konačno stvorena u noći između 16. i 17. decembra 1924. godine. Odred je činilo 87 vojnika i podoficira i 15 oficira a bio je naoružan s dva stara brdska austrougarska topa M1899 kalibra 70 mm, osam italijanskih mitraljeza „Fiat-Revelli” M1914 kalibra 6,5 mm, puškama italijanskog, austrijskog i ruskog porekla, kao i svojim ličnim sabljama.
Zogu je najamnicima odmah podelio dužnosti i činove albanske vojske: zapovednik Miklaševski dobio je majorske, a njegov zamenik Berestovski, načelnik štaba Rusinov, komandir baterije Barbovič i komandir mitraljeskog odeljenja Kučuk Ulagaj – epolete kapetana I klase. Ruski odred je 17. decembra, u 15 časova, pod zaštitom artiljerijske vatre jugoslovenskih trupa, prešao albansku granicu u visini Piškopeje i zauzeo okolne visove. Istovremeno, prema Piškopeji pokrenut je i odred plaćenika pod komandom De Giljardija. Cena Bej Kriuziju sa svojim saplemenicima zauzeo je 18. decembra Lukulu i Kukeš i u Piškopeji se spojio s trupama Ruskog odreda i Albancima – pristalicama Zogua. Napad na Tiranu počeo je istog dana, 18. decembra. Najamnici i pobunjenici dospeli su za šest dana, bez većeg otpora, do prvog većeg mesta pred glavnim gradom – Gur i Bar, a predveče su ušli u Tiranu. Fan Noli emigrirao je u Italiju a Ahmet Zogu preuzeo je neograničenu vlast u Albaniji.
Zakletva Musoliniju
Po okončanju prevrata Miklaševski se vratio u jugoslovensku vojnu službu, navodno, shodno svom iskustvu, u jedinicu bornih kola. Nova vlast Ahmeta Zogua velikodušno se odužila ruskim plaćenicima, pa je većina njih prihvatila novo državljanstvo i ostala u Albaniji. Vojnici su se nastanili širom zemlje, posvetivši se svakodnevnom životu, dok je grupa oficira u Skadru završila specijalne četvoromesečne kurseve za sticanje viših činova u albanskoj vojsci. No, kad su Italijani aprila 1939. godine okupirali Albaniju, od bivših pripadnika Ruskog odreda u zemlji je ostalo najviše petnaest vojnika i oficiri Kučuk Ulagaj, Krasenski, Belevski i Sukačev.
Lev Sukačev rođen je 1895. godine, u selu Jabločkino, na obali Baltika. Nakon završetka Jelisavetgradskog konjičkog učilišta, stupio je u 5. ulanski puk. Tokom 1916. godine postavljen je za načelnika štaba Prvog armijskog avio-odreda a nakon osnivanja Dobrovoljačke, Bele armije, januara 1918, stupio je u 1. konjički divizion pukovnika Vasilija Geršelmana. No, 1. jula 1919. godine prekomandovan je u 5. aleksandrijski husarski puk (poznati i kao „crni” ili „husari smrti”). Njegov divizion prisajedinjen je 16. aprila 1920. novoosnovanom 1. konjičkom puku 1. konjičke divizije generala Ivana Barboviča.
Sukačev je 16. avgusta 1921. godine kod Đevđelije prešao u Jugoslaviju, gde je odmah potpisao jednogodišnji ugovor za službu u Pograničnoj trupi i upućen je na sektor prema albanskoj granici kod Ohridskog jezera. No, zbog stvaranja Finansijske straže, on je, kao i većina ruskih vojnih lica, ostao bez posla. Sasvim je razumljivo da je u ovakvim okolnostima oberučke prihvatio ponudu Miklaševskog. Štaviše, posle povratka Zogua na vlast, stupio je u albansku vojsku gde je napredovao do čina majora i zapovednika lične Kraljeve garde. Ali, 7. aprila 1939, fašistička Italija počela je napad na Albaniju. Kralj Zogu prebegao je u Grčku a major Sukačev je zarobljen.
Znajući za njegovo rusko poreklo i antiboljševičku prošlost, Italijani su mu smislili dalju sudbinu. Istog jutra, 7. aprila, avionom je prebačen na rimski aerodrom Čampini. Već u 16 časova susreo se s italijanskim ministrom odbrane Albertom Parinijem i ministrom inostranih poslova grofom Galeacom Ćanom. Sa ovog sastanka kolima je prebačen do rezidencije Dučea, gde ga je primio lično Benito Musolini i bez mnogo okolišenja „predložio” mu da stupi u italijansku vojsku, te okupi i preuzme komandu nad pukom Albanske kraljevske garde. Duče je, navodno, ruskom majoru rekao da za 5. maj priprema veličanstvenu paradu povodom praznika fašističke imperije, te da planira da ispred kralja Italije prodefiluju i dva bataljona Albanskog gardijskog puka Njegovog veličanstva Vitorija Emanuela III.
Garda je zvanično ustanovljena Ukazom od 21. aprila, a prvi gardisti već su 29. aprila, u kasarni 2. puka Sardinijskih grenadira, položili zakletvu Benitu Musoliniju. Svaki gardijski bataljon sastojao se iz jedne čete vojnika sa severa (Gege), te dve čete regruta s juga Albanije (Toske). Paradnu gardijsku uniformu osmislio je poznati slikar ruskog porekla Alesandro Degai, i to prema skicama koje je radio još za bivšeg albanskog kralja Zogua. Dve „severnjačke” čete dobile su uniformu koja se malo razlikovala od odeće „južnjaka”: svi su nosili kratku albansku fustanelu i džamadan. No, Gege su dobile nacionalno, belo keče jajolikog oblika, dok su Toske nosile konusnu kapu sa zaravnjenim dancetom, sličnu fesu. Pri tome, opšti znak Garde bio je stilizovani šlem albanskog nacionalnog junaka iz 15. veka Đerđa Kastriotija Skenderbega, s predstavom kozije glave (šlem se, inače, čuvao u Kulturno-istorijskom muzeju u Beču a u Tirani se nalazila samo njegova kopija iz 1937. godine). Lično Musolini je sve odobrio i naredio da vojna zadruga ‘’Unione militare’’ hitno proizvede potreban broj delova odeće.
Tako je 9. maja nova garda Vitorija Emanuela, na čelu sa zapovednikom Sukačevom, uspešno prodefilovala pred svečanom tribinom. No, kako je uloga ovog puka bila čisto protokolarne prirode – držanje počasne straže ispred dvorca Kvirinale u Rimu, prvi bataljon pridodat je još 8. maja 1. puku Sardinijskih grenadira, dok je drugi odaslat u sastav Komande teritorijalne odbrane Tirane. Tako je Sukačev po četvrti put promenio vrhovnog zapovednika. No, to nije bio kraj. Nakon kapitulacije fašističke Italije, septembra 1943. godine, pristupio je novoj vojsci italijanske Republike, gde je, u činu brigadnog generala, 1949.godine, časno penzionisan. Penzionerske dane je sve do smrti, 1975. godine, mirno proživeo u – Sjedinjenim Američkim Državama!
Od Kučuka do Nikolaja
Bivši ruski dragonski oficir, zapovednik Čerkeskog puka i komandir mitraljeskog odeljenja Zoguovih „ekspedicionih” snaga Kučuk Ulagaj položio je ispite za čin pukovnika i postavljen je za načelnika albanske vojne ergele u Šijaku kraj Drača. Uskoro je na sebe skrenuo pažnju italijanskih instruktora, koji su ga poslali na četvoromesečni kurs u Skadar i, potom, postavili za zapovednika Mešovite grupe (Grupo misto) 3. alpske divizije Julija u Tirani. Nakon italijanske okupacije Albanije, Ulagaj se vratio u Jugoslaviju.
Tokom rata, kad je general Sultan-Geleč-Kirej stvorio pronemačku diviziju sastavljenu od kavkaskih brđana, preuzeo je komandu nad Kavkaskim planinskim odredom a postavljen je i za predsednika Muslimanskog komiteta za oslobođenje Kavkaza. Pred kraj rata prekomandovan je u Jugoslaviju, gde se borio protiv partizana. Saveznici su ga zarobili u Lincu. No, zahvaljujući albanskom pasošu, nije isporučen Crvenoj armiji – Englezi su ga prebacili u Rim, odakle je emigrirao u Čile. Sve do smrti, 1953. godine, radio je u Vojno-geografskom institutu u Santjagu.
Kijevski husar i jedan od vodećih oficira Ruskog odreda pukovnik Vladimir Berestovski ostao je u Albaniji sve do smrti, 1944. godine. Mihail Kresenski, bivši potporučnik ruskog 17. dragonskog Nižnjegorodskog puka i mlađi oficir u mitraljeskom odeljenju Ruskog odreda, takođe je ostao u Albaniji. Po završetku neophodnih kurseva, postavljen je za zapovednika teške artiljerije. Posle okupacije Albanije, 1939. godine, prešao je u italijansku vojsku i u sastavu Italijanskog ekspedicionog korpusa u Rusiji borio se protiv sunarodnika. Kad je početkom 1943. godine italijanska 8. armija. vraćena u Italiju, Kresenski je ponovo prekomandovan u Tiranu, gde je postavljen za predsednika Specijalnog vojnog suda za borbu protiv komunista. Kad je Albanska narodnooslobodilačka vojska zauzela Tiranu, Kresenski je zarobljen, osuđen na smrt i, 1945. godine, obešen.
Nikolaj Aleksandrovič Belevski, još jedan od oficira mitraljeskog odeljenja Ruskog odreda, u Albaniji je služio pod komandom Sukačeva u kraljevskoj gardi. On je, inače, u Rusiji završio Nikolajevsko konjičko učilište i služio u 9. husarskom kijevskom puku. U Beloj armiji nalazio se u sastavu nastavnog diviziona konjičkih junkera Nikolajevskog učilišta, koje je 8. decembra 1921. prešlo u Jugoslaviju i nastavilo s radom u Beloj Crkvi.
No, i on je, uz Kučuk Ulagaja i Kresenskog, 1939. godine stupio u italijansku vojsku. Upućen je na Istočni front, gde se borio pod Staljingradom. Nakon povlačenja 8. armije ponovo je raspoređen u Albaniju, gde je poginuo u borbi s partizanima.
Prvi etiopski pilot
Najzanimljiviju sudbinu imao je Aleksandar Barbovič. On je u Rusiji završio Mihailovsko artiljerijsko učilište i raspoređen je u 41. artiljerijsku brigadu. Godinu dana nakon početka Prvog svetskog rata postavljen je za člana posade bombardera „Ilja Muromec IV – Kijevski” u sastavu 2. borbenog odreda vazdušnih brodova. Posle izbijanja Oktobarske revolucije priključio se Beloj armiji, u kojoj je služio sve do emigracije u Jugoslaviju. Nakon okončanja Albanskog pohoda, napustio je Ruski odred i preselio se u – Etiopiju! Iako ovo na prvi pogled izgleda čudno, treba znati da je u tadašnjoj Abisiniji postojala velika ruska kolonija.
Još 1883. godine, s ciljem da uspostavi crkvene i političke odnose između Rusije i Abisinije, u Adis Abebu otputovao je Nikolaj Ašinov koji se zbližio s tadašnjim lijom Kasaj Merhom, kasnije negusom (carem) Joanom IV.
Oficir Lajb-gardijskog Ulanskog puka i 1. umanskog kubanskog kozačkog puka, Nikolaj Leontjev, pojavio se u Etiopiji 1894. godine. Stekao je puno poverenje novog negusa Menelika II, stvorio je prve jedinice stajaće etiopske vojske a nagrađen je visokim činom dedžazmega. No, tek 1896. i 1898. godine u Etiopiju su prispele prve zvanične vojno-političko-sanitetske misije u kojima su se, između ostalih, nalazili oficir Lajb-gardijskog husarskog puka Aleksandar Bulatovič i, kasnije čuveni ataman, Petar Krasnov, sotnik Lajb-gardijskog Atamanskog kozačkog puka.
Septembra 1897. godine, s misijom državnog savetnika Petra Vlasova i poručnika Aleksandra Bulatoviča u Abisiniju je stigao kornet 25. kazanjskog dragonskog puka, Ivan Babičev. Oduševljen ovom zemljom, Babičev je, praktično, dezertirao iz ruske vojske i ostao u Etiopiji. Stupio je u armiju i dogurao do najvišeg čina – fitaurarija. Babičev se u Adis Abebi oženio i dobio petoro dece, između kojih i sina Mihaila. Mihail Babičev stupio je u školu oklopnih jedinica, no kad je Etiopija kupila prvih šest aviona, francuskih „Poteza 25-A2”, odmah se prebacio u vazduhoplovstvo. Komandu nad novim vazduhoplovnim snagama preuzeo je Francuz Andre Maile pa Pol Koliže.
U međuvremenu, Mihail je postao blizak prijatelj s rasom Stafara Mekonenom, budućim negusom Hailem Selasijem. Uskoro je, uz Nemca švajcarskog porekla Ludviga Matijasa Vebera, postao i lični carev pilot. Kad je 3. oktobra 1935. godine Italija bez objave rata napala Etiopiju, Babičev je preuzeo komandu nad avijacijom. Tako se pod njegovom komandom našao i zemljak, bivši pripadnik ruskog vazduhoplovstva Aleksandar Barbovič koji je, zahvaljujući iskustvu, bio i vojni savetnik negusa Haila Selasija.
Nažalost, nedovoljno obučena i opremljena abisinska vojska poražena je i pored herojskog otpora – 5. maja 1936. italijanske trupe ušle su u Adis Abebu. Barbovič je zarobljen i 1940. godine umro je u zarobljeničkom logoru, zaboravljen od svih poslodavaca kojima je verno služio. S druge strane, Babičev je preživeo rat i, nakon povratka Haila Selasija, 1941. godine, proglašen je za etiopskog nacionalnog heroja. Umro je 1964. godine u Adis Abebi i sahranjen je na Groblju heroja, pokraj crkve Svete Trojice. Na njegovom spomeniku piše „Ovde počiva prvi etiopski pilot”.
