Po završetku Velikog rata, novostvorena vojska Kralјevine SHS je nasledila veliki broj ručnih i puščanih bombi najrazličitijih modela – kako onih dobijenih u vidu pomoći od saveznika, tako i zaplenjenih od Austrougarske i Nemačke. Najveće rezerve činile su francuske ofanzivne, OF1 M1915 (Grenade OF1 offensive fusante no.1 Mle.1915) i defanzivne ručne bombe F1 M1915 (Grenade F1 defensive fusante no.1 Mle1915), opremlјene starijim, udarno-pirotehničkim, perkusionim (bouchon allumeur à percussion modèle 1915) ili mehaničkim-pirotehničkim automatskim upalјačem (bouchon allumeur automatique modele 1916B dit Billant). Tokom 1925. godine Vasićev upalјač je u kragujevačkom Artilјerijsko-tehničkom zavodu usavršen utoliko što je mesingani nosač ispusta kapsle ojačan i u njemu su izbušene dve rupice za oticanje gasova prilikom sagorevanja smeše za potpalu usporačkog sredstva.
Kada je 22. marta 1923. odlučeno da se puške iz rezervi adaptiraju na jedinstveni kalibar 7,9 mm, doneto je i rešenje da se, u cilјu unifikacije, novim, upalјačem A.T.Z, opreme sve pogodne ručne bombe iz rezervi. Tako su novi upalјač dobile francuske ofanzivne i deganzivne bombe OF1 i F1, nemačke jajaste M1917 (Eierhandgranate M1917, M1917n/A),nemačke loptaste RB M1913 i M1915 (Kugelhandgranate M1913 i M1915 n/A) kao i britanske loptaste RB No.15 Mk.I i No.16 Mk.I, kod nas nazvane Engleskim bombama sistem Lemon sa upalјačem A.T.Z. U suštini, loptasta bomba Ball Handgrenade No.15 Mk.I uvedena je u naoružanje 25. maja 1915, a No.16 Mk.I – 16. avgusta 1916. godine. Oba oružja su bila opremlјena upalјačima No.8 Mk.VII. Lemon, odnosno teška fragmentaciona Handgrenade Lemon No.6 i No.7 (R.L. ili T.G), sa cilindričnim telom i frikcionim upalјačima No.6 i No.7, razvijena je u Kralјevskoj laboratoriji u Vulviču (Royal Laboratory Woolwich) i uvedena u opremu britanske vojske 20. maja 1915. godine. Krajem 1916. godine određeni kontigent oba tipa bombi dostavlјen je srpskoj vojsci na Solunskom frontu, gde su postale poznate pod jedinstvenim nazivom Lemon.
Tokom 1935. godine u VTZ je započeta izrada usavršenog upalјača M12/25 – M1935. U suštini, konstrukcija nije bitnije menjana osim što je veća pažnja posvećena vodootpornosti i sigurnosti čepa od samoodvrtanja. Obod gornjeg tela upalјača je bočno nazublјen a na zaštitnoj kapi je po vertikali ugrađena elastična oruga čiji je donji kraj nalegao u zupce na telu i tako sprečavao samoodvrtanje. Tri godine kasnije, ova konstrukcija je pojednostavlјena; narezi su izrađeni po obodu gornje površine tela upalјača M38 a zaštitna kapa je poprimila raniji oblik (M12/25), s tim da je na unutrašnjoj površini izrađen žleb u koji je bila smeštena polukružna opruga; jedan kraj opruge je bio savijen nadole, tako da je prilikom ubrtanja čepa ulegao u zupce tela i tako sprečavao samoodvrtanje. Novi zatvarač, M38, izrađivan je kao i ranije od mesinga, sa tim da je izrađena i jedna serija sa gornjim delom tela od alumnijuma. Tokom 1838. godine, proizvodnja novih upalјača M38 poverena je i beogradskom Mašinsko-metalurgijsko-industrijskom preduzeću inženjera Luke Špartalјa (?–1943).
Usled zastarelosti remontovanih bombi iz rata, pristupilo se i domaćoj proizvodnji defanzivnih bombi M35 od čeličnog lima deblјine 0,3 mm (spajanjem dve polutke profilisanjem (pertlovanjem) i ofanzivnih bombi M35 od livenog gvožđa sa spolјašnjom nareckanom površinom – u suštini, kopijama francuskih modela F i OF.Odbrambena bomba M35 bila je visine sa upalјačem 110 mm, visine bez upalјača 90 mm, prečnika 55 mm i mase 650 g, dok je napadno oružje M35 imalo visina sa upalјačem 100 mm, visinu bez upalјača 74 mm, prečnik 55 mm i masu od 250 g, sa punjenjem od 120 g TNT. Isti tip bombi opremlјen upalјačem M38, dobio je oznaku M38.
Odmah posle oslobođenja Valјeva 1944 godine, u pogonima predratnog preduzeća Vistad započeta je razrada i proizvodnja ručnih bombi baziranih na predratnim modelima. Kako su u fabrici bila sačuvana postrojenja za izradu kapsli i upalјača, do aprila 1945. godine armiji je je isporučeno oko 200.000 ručnih bombi. Najveća količina bombi isporučena je u aprilu i maju 1945. godine. Dnevni kapacitet preduzeća porastao je na oko 5.000 bombi, a uz potreban broj radnika, moglo se proizvesti čak 25.000 komada. Prvim petogodišnjim planom proizvodnje vojne industrije (1947-1951), Krušik (Vistad, VTZ Valјevo) je trebalo da do 1951. godine proizvede preko 1,4 miliona ručnih defanzivnih bombi. U 1947. godini proizvedeno je 50.000, a 1949. je od planiranih 400.000, urađeno samo 140.000 jednica.
Oružjeonline